Zorgvuldig omgaan met grondrechten blijkt ook in Nederland een probleem te zijn

Nederlanders zijn grootgebracht met het idee dat 'migranten' wandelende sociale problemen zijn. Profiteurs, kostenposten, criminelen. De Nederlander is alles wat de migrant niet zou zijn. De migrant moet het allemaal nog leren, zich de Nederlandse mores eigen maken. Ze zouden onaangepast zijn, onbehouwen. De Nederlander is daarentegen het reine, het schone. Het toonbeeld van 'integratie', het nastrevenswaardige.

Het afgelopen weekend snijden pro-pieten agressief een bus met vreedzame anti-zwartepiet-demonstranten de weg af. De bus met demonstranten moet vol op de rem. Een passagier knalt op de voorruit. Rondom de bus cirkelen druk gebarende en intimiderende witte mannen. Antidemocratische en slecht geïntegreerde Nederlanders die vreedzame burgers hun grondrechten willen ontnemen. Over Dokkum vliegt op dat moment een vliegtuig met een banner: 'Wij willen zwarte pieten'. Op de snelweg ontstaat een hachelijke en levensgevaarlijke situatie. De blokkade leidt tot files, die files veroorzaken kettingbotsingen.

De actie kan rekenen op steun. Gezagsgetrouwe voorbeeld-Nederlanders die demonstraties maar niks vinden, steken hun duim op voor de levensgevaarlijke situatie die pro-pieten op een snelweg veroorzaken. Er wordt een doneeractie opgezet om de eventuele boetes en juridische kosten van deze antidemocraten te betalen. Binnen een mum van tijd worden tienduizenden euro's verzameld. Een politieagent spreekt op social media zijn sympathie uit voor de actie - voor een groep mensen die een levensgevaarlijk misdrijf pleegt.

De anti-zwartepiet-demonstranten mogen niet meer naar Dokkum. Ze zijn te laat, meldt een politiecommandant. Stuitend, omdat de politie het laat afweten en niet kordaat op de blokkade reageert. De burgemeester van Dokkum vreest wanordelijkheden en kan de veiligheid van de betogers niet meer garanderen. Een volstrekt ongeloofwaardig argument, omdat bestuur en politie al maanden voorbereidingen treffen om de demonstratie in goede banen te leiden.

De blokkade van de pro-pieten was nota bene aangekondigd op social media, en de burgemeester plaatste zelfs een oproep in de krant om 'elkaars mening te respecteren'. De anti-zwartepiet-demonstranten worden intussen met ME-busjes terug naar Amsterdam begeleid. Een deel wil naar Weesp, maar ook daar zijn de demonstranten niet welkom.

In een tijd van preventie, controle en het minimaliseren van risico's kiezen bestuurders steevast voor 'de openbare orde'. De openbare orde is synoniem voor de status quo. Een status quo die door de politie wordt gehandhaafd. De politieorganisatie moet neutraal zijn, maar is dat tegen deze achtergrond niet meer. Ze treedt in deze affaire op als bewaker van nationale symbolen.

_{Tekst gaat verder onder afbeelding.}

Hoe is het daarbij mogelijk dat pro-piet-demonstranten een snelweg kunnen blokkeren zonder dat er arrestaties plaatsvinden? En hoe had de politie opgetreden als zwarte demonstranten een snelweg hadden afgezet? In Rotterdam werden vorig jaar 200 demonstranten preventief gearresteerd voordat ze Maassluis hadden bereikt. Dit land struikelt over visuele symbolen die de neutraliteit van de Nederlandse politie zouden aantasten. Toch brandt niemand zijn vingers aan het politiseren van het daadwerkelijke neutraliteitsprobleem van de politie, waarbij een aanzienlijk deel van Nederlandse agenten op radicaal-rechtse partijen stemt.

Zo is het protest tegen Zwarte Piet voor het tweede jaar op rij gefrustreerd door het samenspel van gevaarlijke pro-pieten, een angstig bestuur en een selectieve politieorganisatie. Dit is geen incident meer, maar een patroon. De kwestie toont de fragiliteit van onze rechtsstaat. Fundamentele grondrechten van burgers worden aangetast en uitgehold. Jaar na jaar wordt de vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht van anti-zwartepiet-betogers beknot. We stevenen af op een samenleving waar regenten maatschappelijke strijd willen uitbannen door krampachtig vast te houden aan consensus, stabiliteit en orde. Dat pakt altijd nadelig uit voor degenen die de status quo ter discussie stellen, voor mensen met minder macht, voor hen die zich in de marges bevinden.

Nederland zit graag als Sinterklaas op een witte schimmel om hooghartig de wereld de maat te nemen. Maar het tafereel van het afgelopen weekend vond niet plaats in Rusland of in Turkije, landen met autoritaire regimes waar het demonstratierecht allesbehalve vanzelfsprekend is. Zorgvuldig omgaan met grondrechten blijkt ook voor het Nederlandse bestuur, de politieorganisatie en een belangrijk deel van haar inwoners een probleem te zijn.

De zwarte-pietenkwestie toont niet alleen dat racisme een probleem is, maar dat Nederland zijn toon moet matigen over democratie, grondrechten en gelijkheid. Het kabinet Rutte III zou pal staan voor vrijheden. De leider van datzelfde kabinet, Mark Rutte, zegt echter: 'Wat je niet wilt, is dat kinderen geconfronteerd worden met boze demonstranten (...) Laten we met elkaar normaal doen.' Laten we, met andere woorden, normaal doen over de uitholling van fundamentele grondrechten.

Dit weekend liet zien dat er iets wezenlijks op het spel staat. De wijze waarop dit maatschappelijke conflict wordt beslecht, is richtinggevend voor het soort samenleving dat we willen creëren. Witte en zwarte demonstranten die zich keihard inzetten voor een inclusief Nederland leren antidemocratische pro-pieten belangrijke lessen over de democratie. Het verzet begint kennelijk altijd in een bus.

_{Sinan Çankaya is als cultureel antropoloog verbonden aan de Vrije Universiteit.}