'O, kom er eens kijken', staat er op het draaiboek waarmee de politie in Friesland de landelijke intocht van Sinterklaas in Dokkum in goede banen hoopt te leiden. Zaterdagochtend even na achten is er een briefing met koffie en strooigoed. 'Samen met onze partners zijn we er klaar voor', meldt de politie via Twitter. Onbegrip - twitteraar Martin: 'Te gek voor woorden deze inzet' - wordt daar meteen beantwoord: 'Demonstreren is een grondrecht en de gemeente moet dit mogelijk maken.'

Dokkum wordt ondertussen hermetisch afgesloten met roadblocks in cadeauverpakking. Drie bussen zijn dan al vertrokken uit Amsterdam en Rotterdam. 'Swarte Pyt ken net', staat er in het Fries op posters achter de voorruiten. Om 10.30 uur, ruim voor Pakjesboot 12 afmeert, willen de pakweg 120 sympathisanten van Kick Out Zwarte Piet een 'Mars der Beschaving' lopen.  

Een week geleden is daarvoor een vergunning gekregen van de gemeente Dongeradeel - onder de voorwaarde dat zij de intocht niet verstoren. Een veiligheidsplan ligt klaar. Met de actievoerders is 'prima overleg' geweest, schrijft burgemeester Marga Waanders (Pvda) drie dagen voor de intocht in een open brief. 'Je hoeft het hier niet mee eens te zijn, maar het gaat des te beter als we accepteren dat niet iedereen dezelfde mening heeft.'

'Gedoe uit de Randstad'

Al in augustus krijgt Jenny Douwes uit Harkema een ongemakkelijk gevoel als ze hoort dat de Sinterklaasintocht dit jaar in Dokkum plaatsvindt. De Friezin, die een familiebedrijf voor hoogwerker- en heftruckverhuur runt, weet wat dat betekent. 'Dat er ook protesten komen.' Ze praat erover met familie, vrienden en buurtgenoten en eigenlijk vindt iedereen hetzelfde: dat 'gedoe uit de Randstad' willen ze niet in Friesland.  

Misschien valt het mee, denkt Douwes in het najaar nog, en zal de burgemeester geen demonstraties toestaan. Als blijkt dat er op een 'A-locatie' langs de route toch een vak voor 'zeurpieten' komt, maakt ze woensdag 15 november het Facebookevenement 'Project P' aan. In een filmpje zegt ze in het Fries: 'Laat ze met hun gezeur in Amsterdam blijven. Niet tussen onze kindertjes.'

Ze roept mensen op om met auto's, busjes, vrachtwagens en trekkers bij Lemmer en bij de Afsluitdijk te verzamelen. 'En dan voor de demonstranten uit te gaan rijden. Zo langzaam mogelijk en het liefst met Friese vlaggen. Zodat ze Dokkum te laat of helemaal niet zullen bereiken.' Het levert Douwes de geuzennaam 'Jenny d'Arc' op.  

Een dag later, donderdag, maant het OM Project P offline te halen. Het is 'opruiing', vindt burgemeester Waanders als hoofd van de veiligheidsdriehoek. Maar de oproep is dan al opgepikt door GeenStijl en De Telegraaf en veelvuldig gedeeld. 'Het was al te laat,' zegt Douwes nu tegen de Volkskrant . 'Het evenement was al viral gegaan.'

_{De tekst gaat verder onder de foto.}

18 November

Zaterdagochtend in de bus zijn de activisten uit de Randstad opgetogen, maar niet gerust. Op Facebook circuleren berichten dat ze worden opgewacht bij de Afsluitdijk. 'Gelukkig gaan we helemaal niet over de Afsluitdijk', zegt een van hen, terwijl de bus door de Flevopolder rijdt.  

Project P. mag dan op last van het Openbaar Ministerie uit de lucht zijn gehaald, het vuur dat door Jenny Douwes is aangewakkerd was niet meer te doven. Een bont gezelschap heeft voorafgaande aan de blokkade op sociale media steun uitgesproken voor haar oproep: van neo-nazi's en Erkenbrand-sympathisanten - met profielfoto's van ridders en de groene kikker Pepe, het symbool van alt-right - tot Cambuursupporters. Ook 'oud-nee-tegen-het-associatieverdrag-met-Oekraïne-activisten' (Douwes voerde zelf campagne met een heftruck voor het nee-kamp) en het Frysk Heidens Front kondigt aan de Anti-Piet-demonstranten op allerlei manieren te zullen tegenhouden.

'Ik ben mensen berichtjes gaan sturen, via Whatsapp, sms, mond tot mond, alles eigenlijk', verklaart blokkade-aanvoerder Martin tegenover de NOS. 'Iedereen kende elkaar en allemaal uit de regio. Het doel was om ervoor te zorgen dat ze niet verder kwamen.'  

Als blijkt dat de demonstranten toch niet over de Afsluitdijk komen, rijden Martin en co - die daar postvatten 'met man en macht' - richting Joure. Iets na tienen komen de drie bussen met activisten met een schok tot stilstand ter hoogte van afrit 25 bij Oudehaske, 60 kilometer voor Dokkum. Enkele kop-staart-botsingen zijn het gevolg. De voorruit van een van de bussen barst. Tientallen mensen lopen over de snelweg. De sfeer is dreigend.  

'Laten we kalm blijven', zeggen de activisten tegen elkaar in de bus. Ze bellen de politie. Een van hen, de journalist Kevin P. Roberson, waagt zich al filmend buiten. Een handgemeen volgt.

_{De tekst gaat verder onder de tijdlijn}

De politie arriveert pas een kwartier later. 'Bewaar de rust, probeer even op afstand te blijven', probeert een diender te sussen. 'Die chauffeur wordt van de bus gehaald, ja?', zegt een man met een motorhelm in de hand. 'En anders vraag ik de jongens om dat even te doen.'  

De politie noteert kentekens, maar houdt niemand aan. Twintig minuten later komt het verkeer weer in beweging. De demonstranten worden onder escorte omgeleid - de politie heeft signalen dat er op weg naar Dokkum meer blokkades wachten. Het gezelschap reist door in twee bussen; een van de drie chauffeurs durft niet meer verder.  

Burgemeester Waanders wacht ondertussen op De Dijk in Dokkum op de goedheiligman. Straks schuift ze live aan bij Dieuwertje Blok.

Noodbevel

Nabij Harlingen worden de bussen met demonstranten gemaand halt te houden. Ze weten dat ze omgeleid worden vanwege mogelijk meer wegblokkades. Rein de Jong, sectie-commandant van de ME Noord-Nederland stapt de bus in en neemt de microfoon ter hand. 'De burgemeester van Dokkum heeft bepaald dat u niet meer welkom bent in Dokkum. Wij begeleiden u terug naar Amsterdam en Rotterdam.'  

Locoburgemeester Pytsje de Graaf heeft zojuist om kwart voor twaalf een noodbevel afgekondigd. De demonstratie is verboden vanwege 'de vrees voor ernstige wanordelijkheden'. In Dokkum zou anti-anti-Zwarte Piet-volk wachten met 'zwaar vuurwerk'.  

'We hebben afspraken gemaakt', probeert activist Mitchell Esajas nog. 'We zijn in de middle of nowhere en moeten nu opeens horen dat we niet meer naar Dokkum mogen?' De ME-commandant kan niets voor hen betekenen. 'Ik ben slechts de boodschapper. Ik ga hier niet met u in gesprek.'

'Ik vind het erg jammer dat dit allemaal gebeurd is', stelt burgemeester Waanders maandag in een statement. Ze staat achter het besluit van de loco-burgemeester 'omdat de veiligheid van alle mensen niet gegarandeerd kon worden'. Niettemin: 'Als burgemeester kijk ik met veel plezier en trots terug op de landelijke intocht.'  

Het bericht van de politie dat de activisten huiswaarts gaan, wordt zaterdagmiddag op Twitter gevierd als een overwinning: 658 vind-ik-leuks. 'Goed werk mensen!' De demonstranten voelen zich geschonden in hun grondrecht. Rond vijven komen ze onverrichter zake terug in Amsterdam. 'Het witte geweld loont', aldus woordvoerder Jerry Afriyie.  

Dokkum hebben zij nooit gehaald. Jenny Douwes wel. Met haar zus poseert ze triomfantelijk voor het lege demonstratievak. Een eenzaam ecotoilet blijft ongebruikt. 'Ik ben blij dat hier niemand staat', zegt ze. 'Nu hebben we het tenminste gewoon een fijn feestje kunnen houden.'

De burgemeester heeft zaterdag in Dokkum te weinig gedaan om het grondrecht van de anti-Zwarte Pietactivisten te faciliteren, meent Jan Brouwer, hoogleraar recht en samenleving aan de Universiteit Groningen. 'De burgemeester heeft de groep die gewoon de spelregels volgde  door netjes toestemming te vragen om te demonstreren  benadeeld. De groep die op illegale wijze een wegblokkade opwierp heeft veel meer gewicht gekregen. Dat is heel merkwaardig.'

Dat burgemeesters in toenemende mate kiezen voor het zwaarste geschut om demonstraties of bijeenkomsten te verbieden is iets van de laatste jaren. Dat constateerden onderzoekers Berend Roorda en Adriaan Wierenga van het Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid van de Rijksuniversiteit Groningen eerder dit jaar al in de Volkskrant. Ze onderzochten noodbevelen en noodverordeningen in de Nederlandse gemeenten tussen 2010 en 2015. Beide bleken steeds vaker ook voor demonstraties en vergaderingen gebruikt. 'Het voorkomen van risico's lijkt zwaarder te wegen dan het beschermen van de vreedzame uitoefening van de vrijheid van meningsuiting, betoging en vergadering.'

In de gemeenteraad van Dongeradeel lijkt er weinig kritiek te leven op het optreden van de burgemeester. 'Er is alles aan gedaan om de demonstranten in Dokkum te krijgen', zegt raadslid Rebecca Slijver van Dongeradeel Sociaal. 'Dat dit niet gelukt is vanwege de veiligheid is te betreuren, maar nog steeds is het de juiste beslissing geweest.'

Burgemeester Marga Waanders zegt dat ze moest kiezen tussen het recht op demonstratie en het waarborgen van de veiligheid. 'En dan weegt toch het advies van de politie het zwaarst. We wilden geen risico's nemen of voor onverwachte gevaarlijke situaties komen te staan.'

Volgens hoogleraar Jan Brouwer was het allang duidelijk hoe er in Friesland over de anti-Zwarte Pietdemonstranten werd gedacht en is het onzin dat de gemeente 'overvallen' zou zijn door de wegblokkade. 'Ze wisten dat dit tot de mogelijkheden behoorde. Dit soort risico's hoor je als gemeente in te calculeren.'

_{Aanvulling: Er is een verduidelijking aangebracht in de oorspronkelijke tekst. De omschrijving van de groep sympathisanten is gebaseerd op een analyse van de uitingen op sociale media, maar het was in de tekst niet duidelijk genoeg dat niet bekend is wie van deze sympathisanten daadwerkelijk bij de blokkade aanwezig was.}