NRC checkt: ‘Meer Europese slaven in Noord-Afrika dan zwarte slaven in de VS’ (onjuist)

De aanleiding

Politiegeweld tegen Afro-Amerikanen leidt in de VS tot scherp debat over de positie van de Afro-Amerikaanse gemeenschap, afstammelingen van slaven uit Afrika. Een soortgelijke discussie is hier uitgelokt door Zwarte Piet. Sommigen zeggen dat zwarte mensen zich niet een slachtofferrol moeten aanmeten, en dat blanke Europeanen in het verleden net zo goed onderworpen zijn geweest aan slavernij.

Waar is het op gebaseerd?

De conservatieve zwarte econoom en schrijver Thomas Sowell (86) beweerde zes jaar geleden in een artikel in Jewish World Review dat er in Noord-Afrika meer Europese slaven werden gehouden dan dat er (door blanke handelaren en reders) Afrikaanse slaven werden verscheept naar het grondgebied van wat nu de VS is. Dat artikel wordt nog steeds gedeeld op internet. De eigenzinnige Amerikaan Sowell noemde het stereotiepe beeld van ‘de blanke slavenhouder versus zijn zwarte slachtoffer’ als voorbeeld van selectieve geschiedschrijving.

En, klopt het?

De slavenhandel van Afrika naar Amerika is uitvoerig gedocumenteerd door de Trans-Atlantic Slave Trade Database.

Uit de cijfers blijkt dat tussen 1500 en 1900 ruim 12,3 miljoen Afrikaanse slaven getransporteerd werden naar ‘de Amerika’s’, en dat van hen ruim 10,5 miljoen de overtocht haalden. De meeste slaven kwamen terecht in Brazilië (bijna 4,9 miljoen), de Britse Caraïben (2,3 miljoen), de Spaanse koloniën in Zuid-Amerika (bijna 1,3 miljoen) en de Franse Caraïben (1,1 miljoen). ‘Slechts’ 389.000 slaven gingen naar Noord-Amerika.

Over de islamitische slavenhandel langs de Noord-Afrikaanse kust en de activiteiten van de zogeheten Barbarijse piraten bij het roven van Europese christenslaven zijn kleurrijke verhalen verschenen. Maar er zijn niet veel archieven waar concrete aantallen uit zijn te destilleren. De Amerikaanse historicus Robert C. Davis kwam in 2004 tot een schatting van 1 miljoen tot mogelijk 1,25 miljoen blanke slaven tussen 1530 en 1780. Veel meer dan het aantal zwarte slaven in Noord-Amerika.

Davis berekende het aantal Europese slaven door extrapolatie door de jaren heen van de slavenpopulatie in Algiers, destijds een van de rijkste steden aan de Barbarijse kust – juist dankzij de slavenarbeid. Davis’ methode is niet waterdicht, maar ook andere historici noemen het aantal van 1 miljoen plausibel.

Hoogleraar maritieme geschiedenis Henk den Heijer leverde gegevens over het Nederlandse aandeel in de Atlantische slavenhandel aan slavevoyages.com . Hij zegt ook: „Er zijn meer christenslaven vastgehouden dan er Afrikaanse slaven naar Noord-Amerika zijn vervoerd.”

Lees ook: de ingezonden brief die we kregen naar aanleiding van deze nrc.checkt

Maar aantallen zeggen niet alles, zegt Den Heijer. Afrikaanse slaven kwamen nooit terug uit de Amerika’s. Christenslaven hadden een beter leven en werden vaak vrijgekocht. Den Heijer wijst daarnaast op de vergelijking die de Franse historicus Olivier Pétré Grenouilleau maakte tussen de diverse takken van slavenhandel. Zijn conclusie: moslims in Noord-Afrika en het Midden-Oosten haalden verreweg het grootste aantal van hun slaven (circa 17 miljoen) uit Afrika beneden de Sahara. Daarbij vergeleken valt het aantal christenslaven in het niet.

Conclusie

Exacte cijfers voor een vergelijking zijn er niet. Maar alle betrouwbare studies bevestigen wat schrijver en econoom Thomas Sowell stelde: er waren meer Europese slaven in Noord-Afrika, dan zwarte slaven in de VS. Wel waren de leefomstandigheden van christenslaven doorgaans veel beter dan die van de zwarte slaven. We beoordelen de stelling als waar.

Ook een bewering zien langskomen die je gecheckt wil zien? Mail nrccheckt@nrc.nl of tip via Twitter met de hashtag #nrccheckt