Zijlstra & Rutte en de schizofrene Europese relatie van de VVD
Het debuut van Halbe Zijlstra als minister van Buitenlandse Zaken in de Tweede Kamer zal in Brussel met goedkeuring zijn ontvangen. Met ronkende woorden over het Europese project schetste hij een ambitieus toekomstperspectief voor een sterkere Unie: die luidde meer samenwerking op grensoverschrijdende beleidsterreinen. Zijlstra zegt vooral verder te willen varen op de door Frans Timmermans en Bert Koenders uitgestippelde koers.
Was dit dezelfde nuchtere Fries die zich de afgelopen jaren doorgaans zeer kritisch uitliet over de politieke daadkracht van de EU? “Ik houd graag in de gaten wat het belang van de Nederlandse samenleving is. Natuurlijk is hiervoor een Europese oplossing het beste. Maar als de boel uit de hand loopt, ga ik niet zitten wachten op Europa,” was de weinig diplomatieke analyse van Zijlstra in maart 2016 in NRC over de Europese aanpak van de vluchtelingencrisis. Dit was dezelfde crisis die volgens Zijlstra ‘de bijl aan de wortel van de EU’ had kunnen zijn.
Ondersneeuwende VVD
De woorden uit de mond van fractievoorzitter Zijlstra steken schril af tegen de lofzang die minister Zijlstra deze week in de Tweede Kamer hield. Zijn gedaanteverwisseling is illustratief voor het buitenlandbeleid van de VVD; naar de buitenwereld wordt een eurokritische fractielijn gepresenteerd, die in Brussel ondersneeuwt zodra een politiek zwaargewicht als Angela Merkel de Nederlandse gunst behoeft.
Dat politieke erkentelijkheid vaker boven inhoudelijke argumenten wordt geprevaleerd bij beleidsmatige keuzes door de VVD-fractie, blijkt wel uit de spagaat waarin de partij terecht kwam tijdens de formatie. Eén jaar geleden waren de liberalen immers mordicus tegen een Europees Openbaar Ministerie; nu stemt de partij er toch mee in. Niet omdat het internationale verhoudingen op justitieel gebied ingrijpend zijn veranderd, maar om coalitiepartner D66 tegemoet te komen.
Twee werelden
In de ruim zeven jaar dat Rutte leiding geeft aan Nederland laveert hij tussen twee werelden. Binnen de Haagse muren van het Binnenhof wijst hij elke vorm van grotere Europese integratie af, ambitieuze Europese plannen van collega’s bagatelliseert hij tot romantische droombeelden. In Brussel transformeert Rutte echter tot een premier die kritiekloos verdragen ondertekent waarmee meer Europese besluitvorming wordt gerealiseerd.
In maart vierden de lidstaten het zestigjarig jarig jubilieum van Rome, het verdrag dat aan de basis lag van de huidige EU. Alle Europese leiders signeerden een gemoderniseerde versie van de overeenkomst waarin zij trouw beloofden, om een nieuwe exodus als de Brexit te voorkomen. Voor de plechtigheid verzekerde Rutte dat de realiteitszin was doorgedrongen tot Brussel. Met de ondertekening moesten de Europese leiders ‘hun droom naar een federaal Europa’ laten varen.
Onvoorspelbaar
Een half jaar later heeft Nederland ingestemd met meer Europese bevoegdheden op het gebied van defensie, gaat het deel uitmaken van een Europees Openbaar Ministerie en heeft het de ambitie uitgesproken voor een Europees migratie- en asielsysteem.
De woorden van Rutte over het Verdrag van Rome contrasteerden niet alleen met de inhoud van het document, ze druisen ook in tegen zijn politieke handelingen. Dat Rutte een flexibele relatie onderhoudt met de liberale beginselen van de partij was al langer bekend, maar de rigide Zijlstra toonde donderdag aan over dezelfde buigzaamheid te beschikken als het gaat om Europese visioenen.
Of het cement waarmee het Europese bouwwerk de komende jaren wordt gerenoveerd de federale geur krijgt die Juncker en Macron zo graag ruiken, moet nog blijken. Maar als Halbe Zijlstra het kompas is waarop Nederland vaart, zal de Nederlandse koers vooral schipperen tussen nationalistisch en eurogezind: volkomen onvoorspelbaar dus.
Dit stuk is ingezonden door Thomas Borst. Hij is masterstudent journalistiek aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.
