Gewoon zakendoen met dictators? Minister Zijlstra, luister ook naar de burger
Laten we gewoon zakendoen met dictators, schreef Halbe Zijlstra, nu minister, in 2015. Simone Filippini, directeur van het Nederlands Instituut voor Meerpartijendemocratie, vreest voor de democratie.
Bij aanvang van zijn ministerschap is er nog weinig bekend over de visie van Halbe Zijlstra op het departement waar de VVD'er de leiding over heeft genomen: Buitenlandse Zaken. Zijn belangrijkste wapenfeit op dit terrein is een stuk dat hij in maart 2015 schreef in Liberaal Reveil, het tijdschrift van de aan de VVD gelieerde TeldersStichting die wetenschappelijk onderzoek doet op het gebied van de politiek. Zijlstra pleit daarin voor een 'realistisch buitenlandbeleid' dat in het teken moet staan van Nederlandse belangen.
Mensenrechten spelen in die visie van Zijlstra slechts in tweede instantie een rol. Concreet betekent dit dat Nederland, volgens de nieuwe minister, 'gewoon' zaken moet doen met dictators. Zijlstra noemt dat 'ongemakkelijke partners'.
Belangrijkste agenda
Zijn belangrijkste agenda is die van stabiliteit: Nederland heeft meer aan goede relaties met stabiele dictaturen dan aan het steunen van 'destabiliserende' democratiseringsprocessen. Het is immers ongewis wat het resultaat zal zijn als de bevolking in verzet komt tegen een onderdrukkend regime.
Als voorbeeld noemt hij Egypte, waar na een volksopstand en algemene verkiezingen de Moslimbroederschap aan de macht kwam en vervolgens die macht misbruikte om de democratie te ondermijnen. Dus, concludeert Zijlstra: eerst stabiliteit en strategische relaties en pas daarna ('in een verantwoord tempo') democratie.
Relatieve rust
Als je de ontreddering ziet waarin de bevolking van Syrië zich bevindt en het twijfelachtige resultaat van volksrevoluties in Egypte en Libië, dan lijkt de positie van Zijlstra zo gek nog niet. Was de relatieve rust die de dictators Kadafi en Mubarak brachten niet te verkiezen boven de anarchie die erna kwam?
Juist het ontbreken van democratie en gebrek aan mensenrechten ondermijnen stabiliteit
Helaas is dat de keuze niet. Juist het ontbreken van democratie (in de betekenis van: inspraak van de bevolking, legitiem leiderschap, respect voor de belangen van minderheden) en het gebrek aan respect voor mensenrechten ondermijnen de stabiliteit. Door autoritaire regimes te bevestigen komt instabiliteit dichterbij. Dat geldt zeker in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, de regio's waar Halbe Zijlstra als minister van buitenlandse zaken de meeste aandacht aan wil geven.
Langdurig gebrek
De Arabische lente kwam onder andere voort uit langdurig gebrek aan inspraak van burgers, gebrek aan participatie, gebrek aan politieke vrijheid. Burgers in deze landen zijn niet gek; dankzij (social) media zien ze dagelijks hoe mensen in andere landen vrijheden genieten waar zij geen aanspraak op kunnen maken. Niet verwonderlijk dat dit tot onrust leidt.
De 'agenda van stabiliteit' die richtinggevend lijkt te worden voor het beleid van Zijlstra, past prima binnen het regeerakkoord en hoeft op zich niet verkeerd te zijn. Het is echter wel belangrijk dat die gepaard gaat met expliciete aandacht voor mensenrechten en ruimte voor de stem van burgers. We snappen dat het niet aan Nederland is om radicale omwentelingen in andere landen te bewerkstelligen. Maar dat betekent niet dat we moeten nalaten om het belang van inclusieve democratie op ieder mogelijk moment aanhangig te maken en te steunen.
Aspirant-politici
In Jordanië bijvoorbeeld steunt het Nederlands Instituut voor Meerpartijen Democratie de Jordanian School of Politics. In dit opleidingsinstituut worden jonge aspirant-politici doordrongen van het belang van representatieve democratie. Jonge mensen worden zo in staat gesteld zelf mee te werken aan het hervormen van het bestaande politieke systeem. Dit sluit goed aan bij de ondersteuning van de Nederlandse ambassade in Amman van lokale projecten, gericht op de verbetering van de positie van vrouwen en het versterken van persvrijheid.
Het is zeer te hopen dat Zijlstra dit soort projecten erkent om hun intrinsieke waarde en als een bevestiging van het Nederlandse belang. Want komt de nadruk te liggen op goede relaties met stabiele dictaturen en gaat stabiliteit vóór democratie en mensenrechten, dan dreigt hij het kind met het badwater weg te gooien. Immers: juist het ontbreken van democratie en gebrek aan respect voor mensenrechten ondermijnen de stabiliteit.
