'Europa moet volwassen worden en plaatsmaken'
Het Westen heeft de wereld twee eeuwen gedomineerd, maar die tijd is voorbij, zegt de Singaporese denker Kishore Mahbubani. En Europa moet zich aan dat feit leren aanpassen. Deel 3 van een serie waarin niet-Europeanen hun visie geven op Europa en de EU.
De wereld waarin hij geboren werd was ‘duister en depressief’; Zuidoost- Azië was allesbehalve de regio van belofte en hoop die het later zou worden. Armoede en oorlogen, dat was wat in het verschiet lag. “Singapore werd geplaagd door rellen, geweld, criminaliteit, corruptie. Het was arm, en wij waren ook nog eens een zeer arme familie. We hadden niet genoeg om van te leven; toen ik zes jaar oud was en naar school ging, werd ik in een speciaal programma geplaatst omdat ik ondervoed was. Elke dag ging ik naar het kantoor van de schooldirecteur, die daar een emmer melk had staan, waar de ondervoede kinderen - we waren met een stuk of twaalf - uit te drinken kregen.”
Mahbubani’s ouders waren hindoes, gevlucht uit wat Pakistan zou worden bij de deling van India in 1947. In 1965 maakten ze weer een deling mee: Singapore werd ‘verbannen’ door Maleisië, nadat beide landen in 1963 een federatie waren aangegaan. Niemand gaf een cent voor het overleven van de stadstaat. Maar Singapore ontwikkelde zich tot een ongekende successtory, en in veel opzichten weerspiegelt de persoonlijke geschiedenis van Mahbubani de geschiedenis van zijn woonplaats. De ondervoede jongen van weleer is nu rector van het Lee Kuan Yew-college voor Bestuurskunde, na een indrukwekkende academische en diplomatieke loopbaan.
De sleutel voor het succes van Singapore, zegt Mahbubani in zijn rectorskamer, lag in het kopiëren van het succes van anderen. Goh Keng Swee, de architect van het economische wonder van Singapore, liet zich inspireren door Japan, dat aan het eind van de negentiende eeuw ging winkelen in het warenhuis dat de wereld heet en overal het beste vandaan pikte. Uit de VS de vrijemarkteconomie, uit Frankrijk de Code van Napoleon, uit Duitsland de opbouw van een leger, enzovoorts. En Goh Keng Swee besloot: zo gaan wij het ook doen. Op die manier leerde Singapore bijvoorbeeld van Rotterdam hoe je een haven op poten zet.
Maar inmiddels lijken de verhoudingen gekanteld; nu is het Azië dat opstoomt, terwijl het Westen terrein verliest en - zie Trump, zie Brexit - in een crisis verkeert.
Voor Europa wordt het tijd te gaan luisteren naar de rest van de wereld
“Ik ben bezig daar een boek over te schrijven, dat hopelijk nog dit jaar verschijnt. Over de plaats van het Westen in de nieuwe wereldorde. De titel luidt: ‘Cheer up, my friends in the West’. Het is niet nodig zo depressief te zijn. Ja, het Westen beleeft een periode van neergang. Maar die is relatief, niet absoluut. En verder zal het Westen moeten leren, net zoals Azië dat heeft moeten doen, zich aan te passen aan een veranderde wereld.
Gedomineerd
Het Westen is gewend de dominante partij te zijn, maar dat is het niet meer. En dat moet het zich goed realiseren, anders wordt het niks met dat aanpassen. Het Westen zal moeten leren macht te delen, dat is het voornaamste. Tot voor kort, tot aan de financiële crisis, hadden de Benelux-landen meer stemrecht bij het IMF dan China. Dat is absurd. Jullie gecombineerde bevolking is ongeveer dertig miljoen, die van China is 1,3 miljard. Het Westen moet plaatsmaken en niet, zoals de vroegere feodale klasse, blijven vasthouden aan kunstmatige privileges. Wees niet bang: Azië is niet uit op wraak. Jullie mogen ons twee eeuwen lang gedomineerd hebben, wij zijn niet van plan jullie te gaan domineren.
De boodschap die ik voor Europa heb, is deze: Amerika is zeer genereus voor jullie geweest. Welvaart dankzij het Marshall-plan, veiligheid dankzij de Navo; de VS was in zekere zin jullie oudere, behulpzame broer. Maar nu is voor Europa de tijd gekomen om volwassen te worden, en openlijk tegen Amerika te zeggen dat het de weg kwijt is. Daarom ben ik blij dat Angela Merkel heeft geconcludeerd dat Europa haar eigen lot in handen moet nemen en dat ook hardop heeft gezegd. Europa kan Amerika niet langer automatisch volgen. Ik begrijp bijvoorbeeld echt niet waarom Europa heeft gedacht dat het in haar belang zou zijn om Rusland van zich te vervreemden door de Navo uit te breiden. Er lag misschien geen formele belofte dat dat niet zou gebeuren, maar dat was wel de onuitgesproken verwachting. Toch gebeurde het, en het ging maar door, tot Oekraïne aan toe. Daarmee werd Poetin in feite gedwongen de Krim te annexeren; hoe had hij ooit de mogelijkheid van een Navo-basis in de Krim kunnen accepteren?
De dominante economieën waren altijd China en India
Als je werkelijk iets wilt bereiken met Rusland, zul je met Poetin moeten praten. Sancties en strafmaatregelen geven jezelf misschien een goed gevoel, maar je bereikt er niets mee. Poetin is niet irrationeel, anders had hij de Baltische staten wel geannexeerd. Zo stom is hij niet. Hij opereert rationeel en daar moet je op inspelen. Nobelprijswinnares Svetlana Aleksijevitsj zei terecht: zestig tot zeventig procent van de Russen steunt Poetin, dat zegt iets, daar kun je niet onderuit. Deze mensen zijn - anders dan jullie - niet vergeten hoe ze de afgelopen decennia door het Westen zijn vernederd.
Er is één feitelijk gegeven dat iedere Westerling tot zich zou moeten laten doordringen. Van het jaar 1 tot het jaar 1820 waren de twee dominante economieën altijd China en India. Wat we de afgelopen twee eeuwen hebben gezien, was een historische uitzondering, en aan alle uitzonderingen komt ook weer een einde. Maar sommige gewoontes zijn hardnekkig. Amerikanen en Europeanen gaan er vanzelfsprekend van uit dat het hun verantwoordelijkheid is oordelen uit te spreken over wat er in de rest van de wereld gebeurt. Vanuit het idee van morele superioriteit. Tweehonderd jaar heeft dat gekund, maar luister: dat tijdperk is voorbij. Het wordt tijd te gaan luisteren naar de rest van de wereld.
Europeanen zijn op dit gebied wel realistischer dan de Amerikanen, dat moet ik ze nageven. Het begint ze te dagen dat ze geopolitiek gezien uiteindelijk andere belangen hebben dan de Amerikanen. En dat het bondgenootschap met de VS niet hetzelfde kan blijven. Europa heeft te maken met honderden miljoenen moslims ten zuiden van de eigen grenzen. Als dat ook zou gelden voor de VS, dan zou Washington heel wat voorzichtiger zijn met interventies in de islamitische wereld. Als Amerika fouten maakt door moslimlanden te bombarderen, is het Europa dat de gevolgen ondervindt, niet Amerika zelf, want dat ligt een oceaan verderop. Europa heeft een eigen buitenlandse politiek nodig, het moet duidelijk maken dat het niet anti-islam is.
Europa belichaamt de hoop voor de mensheid.
Mensheid
Voor Amerika staan de komende vijftig jaar in het teken van de confrontatie met China. Maar ook dat ligt voor Europa anders, en dat heeft hiermee te maken. Instabiele landen aan jullie zuidgrens - Algerije, Libië, Egypte, Tunesië - vormen een concrete zorg en bedreiging, daarom is het in Europa’s belang dat deze landen leren zich te ontwikkelen. Welnu, waar bevinden zich de meest succesvolle islamitische landen? Hier in Zuidoost-Azië. Als China erin slaagt deze landen te laten meeliften in zijn economisch succes en dit breidt zich uit naar landen als Pakistan en Bangladesh - wat al gaande is - dan is de volgende stap die naar de Arabische wereld en Noord-Afrika. En dat is absoluut in het belang van Europa.
Wij bieden hier, aan het Lee Kuan Yew-college, scholarships aan studenten uit Noord-Afrika. Dat zou Europa ook moeten doen - moslimstudenten financieel in staat stellen naar Zuidoost-Azië te gaan. Dat is dé manier om die samenlevingen te helpen zich te ontwikkelen. Nee, scholarschips aanbieden in Europa zelf heeft geen zin: deze studenten zullen nooit openstaan voor modernisering wanneer die gelijkstaat aan verwesterlijking. Wij bieden een modernisering die voor hen wel acceptabel is.”
“Europa belichaamt de hoop voor de mensheid. Vanaf het begin hebben landen oorlogen gevoerd, maar er is nu op de planeet een continent waar niet alleen nul oorlogen woeden, maar ook geen enkele dreiging is van oorlog. Dat is de absolute top van menselijke beschaving. Mijn droom voor Azië is dat wij hier hetzelfde bereiken. En ik hoop daarom dat Asean, de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties, zal uitgroeien tot een Aziatische variant van de Europese Unie.”
Zijn Europese waarden universeel?
“Morele waarden zijn universeel. In alle religies vind je de gouden regel terug: behandel anderen zoals je zelf behandeld wil worden. Het is zo dom van het Westen - en ik citeer nu de Indiër Amartya Sen - te denken dat de waarden van vrijheid en tolerantie westerse waarden zijn. We hadden die in Azië al voordat ze in Europa wortel schoten. Politieke systemen zijn een andere categorie, maar vergis je niet: als een land als China van de ene dag op de andere een democratie zou worden, zouden de kiezers een leider in het zadel helpen die nog veel nationalistischer zou zijn dan Vladimir Poetin. Je moet je altijd afvragen wat in het belang is van het geheel en niet focussen op het belang van het individu.”
Wat kan Europa leren van Singapore en van Azië?
“De Europese Unie heeft interne vrede, maar bloedige grenzen in het zuiden, in het oosten. Mede omdat de EU alle buren van zich heeft vervreemd. Dat geldt niet voor Asean. Die heeft goede relaties met zijn buren India, China, Japan, Australië. En waarom? Omdat Asean andere landen niet de les leert.”
Waar staat Europa voor?
Kishore Mahbubani (Singapore, 1948) werd internationaal bekend door zijn boek ‘Can Asians think?’ uit 2004. Daarin betoogt hij dat het Aziatische denken in opmars is, na enkele eeuwen van westerse dominantie. Mahbubani studeerde filosofie aan de Universiteit van Singapore en de Dalhousie University in Canada en was als diplomaat gestationeerd in Cambodja, Maleisië en Washington. Als ambassadeur voor Singapore bij de VN fungeerde hij in 2001 en 2002 als voorzitter van de VN-Veiligheidsraad. Zijn boeken verschijnen wereldwijd, zijn naam staat regelmatig op lijsten van meest invloedrijke personen.