Fatale valpartijen onder ouderen voorkomen, hoe doen we dat? Vier oplossingen
Steeds meer mensen overlijden na een val, blijkt uit cijfers van het CBS. En daar is zeker niet alleen de vergrijzing debet aan. Hoe voorkomen we dat ouderen een fatale val maken?
Vorig jaar kwamen 3.884 mensen in Nederland om binnen dertig dagen na een valpartij, voor het overgrote deel 70-plussers. Een recordaantal, aldus het CBS, dat zich maar deels laat verklaren door de vergrijzing. In de afgelopen vijf jaar nam het aantal fatale valpartijen met bijna 40 procent toe, veel rapper dan de bevolking veroudert.
De val is veruit de meest voorkomende oorzaak bij dodelijke ongelukken. Ter vergelijking: vorig jaar kwamen 656 mensen om het leven door een verkeersongeval. Het zijn bovenal ouderen die het leven laten door een onfortuinlijke valpartij: 90 procent van de sterfgevallen is 70 jaar of ouder.
Hoe voorkomen we dat ouderen dodelijk ten val komen? Een viertal oplossingen.
(Lees verder onder de grafiek.)
Als je een keer bent gevallen, is de kans 90 procent dat het nogmaals gebeurt
1) Preventieve therapie
Veel ouderen krijgen op een gegeven moment te maken met valangst. Die verhoogt juist het risico op een valpartij, zegt ouderendeskundige Saskia Kloet van VeiligheidNL. Hiervoor biedt het Trimbos Instituut een cursus aan ('Zicht op evenwicht'), die ouderen mentaal sterkt tegen de vrees voor een val.
En zo zijn er nog drie programma's om valpartijen onder ouderen - en de impact daarvan - te beperken. 'Er is inmiddels voldoende bewijs dat die methoden werken', aldus Kloet. Zo geeft haar eigen organisatie training in spierkrachtbalans, leren ouderen elders hoe ze moeten vallen en opstaan, en zijn er individuele programma's voor de kwetsbaarste personen.
Niet alle ouderen behoeven zo'n training, zegt Kloet. 'Huisartsen en ouderenorganisaties moeten de gevallen herkennen die risico lopen op een gevaarlijke val.' Dat zijn in ieder geval mensen met een loophulpmiddel (zoals een stok) of die al een keer ten val zijn gekomen. 'Dan is de kans 90 procent dat je nogmaals zult vallen.' Wie hier niet onder valt, verwijst Kloet door naar het lokale sportklasje, want een actieve levensstijl is een van de beste preventiemiddelen.
Er zijn vier programma's om valpartijen onder ouderen - en de impact daarvan - te beperken
2) Matig medicatie
Wie naar het groeiend aantal valpartijen kijkt, kan niet om het medicatiegebruik van ouderen heen. Dat neemt al jaren toe, aldus Kloet. 'Omdat we ouder worden, krijgen steeds meer mensen last van chronische aandoeningen. En omdat we almaar meer weten over hoe men langer kan leven met zo'n ziekte, krijgen mensen op steeds jongere leeftijd medicatie voorgeschreven.'
Op zich is dat niet verkeerd, maar ouderen moeten zich ervan bewust zijn dat medicijnen de kans op een val kunnen vergroten, vooral bloeddruk verlagende middelen en slaappillen. Kloet: 'Het kan zeker geen kwaad om het medicatiegebruik om de zoveel tijd tegen het licht te houden.'
Uit een dit jaar verschenen onderzoek blijkt dat slaapmedicatie bij veel valpartijen een rol speelt, zo erg dat de hoofdonderzoeker in het AD huisartsen opriep geen slaappillen meer voor te schrijven aan ouderen. 'Terecht', zegt Hanna Willems, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (NVKG). 'In alle richtlijnen staat dat artsen slaapmiddelen zo kort mogelijk moeten voorschrijven, en dan het liefst een middel met een zo kort mogelijke werking.' Ook Kloet wijst op het valgevaar dat deze middelen veroorzaken. 'Slaappillen maken je suffig. Veel ouderen moeten 's nachts naar het toilet en gaan dan met slaapmiddelen op hun bed uit.'
Slaappillen maken je suffig
3) Pas je huis (en leefwijze) aan
Juist dat nachtelijk uitstapje is een moment dat het vaak misgaat. Wanneer ouderen met een lage bloeddruk opstaan nadat ze lang gezeten of gelegen hebben, kunnen ze even duizelig zijn. 'Het is dus beter dat als je 's nachts naar het toilet moet, je eerst even op de bedrand gaat zitten', adviseert Kloet.
De meeste valpartijen gebeuren thuis, dus het aanpassen van je huis - en je leefwijze aldaar - is een effectieve manier om ongelukken voor te zijn. 'Iedereen heeft het altijd over het kleedje waarover je struikelt, maar vergeten dat goede verlichting een van de belangrijkste zaken is', zegt Kloet. Goede lampen dus, maar denk ook aan beugels aan de muur, een uitklapstoeltje in de douche en antisliptegels in de badkamer - een modern alternatief voor het antislipmatje. En ja, ook het verwijderen van tapijten, kabels en andere objecten (zeker op de trap) die in de weg liggen draagt bij aan een valbestendig huis.
Financieel verantwoordelijk voor deze woningaanpassingen is de gemeente. Ouderen kunnen via de Wet maatschappelijke ondersteuning beroep doen op geld. Kloet: 'Zeker in het kader van ouderen die langer thuis blijven wonen is dat van belang.'
Iedereen heeft het altijd over het kleedje waarover je struikelt, maar goede verlichting is een van de belangrijkste zaken
4) houd je ogen goed
Goed zicht is van belang om valpartijen te voorkomen. 'Je zenuwen geven door aan je brein of je op een gelijk of ongelijk oppervlak staat. Naarmate je ouder wordt, takelen die af - dat begint in je voeten. Dan moet je gaan corrigeren met je ogen', legt Willems uit. In het donker lopen ouderen daarom risico. 'Wij zeggen altijd: laat een bedlampje of het wc-licht 's nachts aan.'
Een eerste staaroperatie werkt om je zicht weer te verbeteren. 'Dan kun je weer onderscheid maken', aldus Willems. Ze raadt ouderen af om buiten een multifocaal bril te dragen. 'Als het leesgedeelte aan de onderkant van het brilglas zit, zie je de grond wazig en mis je bijvoorbeeld de drempel of een tak.' De NVKG adviseert een jaarlijkse oogcontrole, opdat ouderen een bril dragen met de juiste sterkte.