Overleeft Rutte-III Europa?

Het kabinet Rutte-III treedt aan in een Europa op een glijdend vlak. EU-leiders willen de 'Grote Sprong Voorwaarts'. Door onenigheid bouwen zij enkel breuklijnen. Een kloof Noord-Zuid over de euro; een Oost-Westkloof over migratie. Brexit zit vast, Catalonië klem en Turkije onder de knoet. Kiezers willen al evenmin 'meer Europa'. Rutte-III stevent recht op dit Europees stormgebied af.

Regeerakkoorden richten zich op 'voorzienbaarheden' maar de geschiedenis brengt verrassingen. Het kabinet Lubbers-III trad aan op 7 november 1989. Twee dagen later viel de Berlijnse Muur. De wereld veranderde, maar niet het regeerakkoord. Dat timmert immers alles dicht. Ook bij Rutte-III.

Europa staat op barsten omdat Europees centralisme het integratiever- mogen van Europese burgers overstijgt. Regeringsleiders zijn het over weinig eens. Toch begint Brussel te forceren. Publieke weerstand maakt de EU-regeerstijl autoritairder. Voorzitter Juncker van de Europese Commissie werpt zich op als eigentijdse Napoleon. Schotland mag eventueel bij de EU, maar Catalonië niet. Op basis van welk criterium? Juncker wil geen 'EU met 98 staten' waarvan veel 'dwergstaatjes'. Catalonië telt 7,5 miljoen inwoners; het Luxemburg van Juncker 350.000. Waarover praat hij? De Oostenrijkse regeringsvorming moet volgens hem uitmonden in een 'pro-Europese regering'. Waar bemoeit hij zich mee?

De EU ondergraaft haar eigen legitimiteit bij een bevolking die kregelig wordt. Hoe meer 'top down' vanuit EU-hoofdkwartieren hoe sneller de EU van onderop openscheurt.

Inzake Europa probeert Rutte-III het regeerakkoord dicht te timmeren met ferme taal. De EU 'dient geen schuldengemeenschap te worden'. Prima. Maar het zegt niets over een volgende stap naar die schuldenunie: een Europese minister van Financiën. Het voorstel komt eigenlijk van ex-voorzitter Trichet van de Europese Centrale Bank die nu denktank 'Bruegel' leidt. De naam van schilder Pieter Bruegel doet onschuldig aan, maar de denktank is het verlengstuk van het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken. De Franse diplomatie is de meesteres van de maskerade. Bruegel - dus Parijs - bepleit eurobonds. Precies wat Rutte-III niet wil.

Zo'n EU-minister van Financiën zal niet zozeer begrotingsdiscipline afdwingen. Dat doet de Europese Commissie al, zonder succes. Hij zal landen met 'onevenwichtige exportoverschotten', zoals Duitsland en Nederland, dwingen meer geld uit te geven. Beide landen hebben net hun begrotingstekorten weggewerkt. Nu moeten ze weer schulden maken omdat dit de economie in Zuid-Europa zou helpen. Overigens, een onbewezen stelling. Wat zegt Rutte-III? We weten het niet. De Duitsers voelen zich snel moreel verplicht 'iets te doen' voor Frankrijk. Moet Nederland mee? Rutte-III zeilt zonder kompas.

Volgend jaar beginnen de intriges over de Europese banencarrousel in 2019. In 2014 polste bondskanselier Merkel premier Rutte met de vraag voorzitter van de Europese Raad te worden. Dat ging toen niet want Rutte-II zou niet overleven zonder Rutte. Nu is er Rutte-III en premier Rutte is uitermate geschikt voor die baan. Hij is energiek, wendbaar en kan met iedereen overweg. De droomkandidaat voor een EU met haar barsten en breuken.

Maar aan elke toppositie hangt een prijskaartje. Vraag ex-premier Lubbers die voorzitter van de Europese Commissie wilde worden. In 1992 stemde Nederland in met een enorme verhoging van EU-structuurfondsen. Een eis uit Zuid-Europa en belangrijke reden waarom Nederland een grote nettobetaler van de EU werd. Volgens ingewijden zocht Lubbers politieke steun voor zijn Europese ambitie. Hij ontkende. Maar minuten na het sluiten van de stembussen bij de Tweede Kamerverkiezingen van 3 mei 1994 diende hij zijn kandidatuur in. Hij liep de baan mis door verzet van bondskanselier Kohl. Nederland betaalde voor een baan die Lubbers nooit kreeg.

Anders dan Lubbers heeft Rutte de Duitse zegen. Maar president Macron zal het prijskaartje aan de topbaan hangen: meewerken aan de Europese Transferunie. Nederland moet dan weer betalen. Rutte positioneert zich alvast behendig. Oogappel van Merkel, bonhomie met Macron en een veelzeggend korte verklaring over Catalonië: 'Spanje staat in zijn recht'. Aan het thuisfront wordt Halbe Zijlstra de 'gedoodverfde opvolger', een overigens niet ongevaarlijke titel. Een stugge Fries in de wijde wereld; dat wordt een gewaagd experiment. Overleeft Rutte-III Europa? Rutte wel; Rutte-III niet.