Direct naar artikelinhoud

Staatssecretarissen in Rutte III zijn niet te benijden, ze hebben 40 procent meer kans om te vallen dan ministers

De acht mannen en vrouwen die deze week aantreden als staatssecretarissen in het kabinet-Rutte III zijn niet te benijden. Ze hebben 40 procent meer kans dan hun ministers om vroegtijdig te sneuvelen, zo becijferde de Utrechtse hoogleraar bestuursrecht Mark Bovens. De laatste die opstapte, VVD'er Jeanine Hennis, was weliswaar minister, maar staatssecretarissen vallen relatief vaker.

Tamara van Ark (VVD), Sociale Zaken.Beeld anp

Is de positie van de 'onderminister' gewoonweg wankeler? Nee, denkt oud-staatssecretaris Henk Bleker. De CDA'er was staatssecretaris van Landbouw in Rutte I, onder partijgenoot Maxime Verhagen, minister van Economische Zaken. De portefeuille is bepalend voor de mate van politiek risico, zegt Bleker.

Het zijn vrijwel altijd de beruchte 'events' die een bewindspersoon de kop kosten

Incidenten

'Als je een grote uitvoerende dienst onder je hebt, ben je kwetsbaarder dan wanneer je voornamelijk wetten en beleid maakt', stelt de CDA'er. 'Incidenten gebeuren in de uitvoering. Mensen krijgen hun toeslagen of hun pgb's niet, binnen de politie worden fouten gemaakt. Die situaties halen de kranten.' De bewindspersoon die verantwoordelijk is voor die uitvoerende diensten bevindt zich al snel in de hoek waar de klappen vallen, of dat nu een minister is of staatssecretaris.

Zo trad minister Hennis af omdat soldaten door gebrekkig materiaal om het leven kwamen in Mali. Staatssecretaris Weekers (VVD) viel over Bulgaarse fraude met belastingtoeslagen. Staatssecretaris Mansveld (PvdA) had de pech dat de ontknoping van het Fyra-debacle in haar termijn viel. Minister Schultz had tijdens Rutte I de spoorwegen nog in haar takenpakket, bij de start van Rutte II schoof ze het HSL-tijdbommetje door naar haar nieuwe staatssecretaris.

Is dat het strategisch voordeel dat een minister heeft ten opzichte van een staatssecretaris? CDA'er Joop Atsma, staatssecretaris naast Schultz in Rutte I, gelooft van niet. 'Daar zat geen opzet achter. De luchtvaart of het wegennet kunnen net zo ingewikkeld zijn.' Het zijn vrijwel altijd de beruchte 'events', onvoorziene incidenten, die een bewindspersoon de kop kosten.

Raymond Knops (CDA), Binnenlandse ZakenBeeld anp
Menno Snel.

Politieke kleur

Voor de taakverdeling kan het voordelig zijn om onder een minister van dezelfde partijkleur te werken, zegt Bleker. 'Dan kun je in het voortraject spreken over de werkverhouding. Kom je als CDA-staatssecretaris op een departement waar een VVD- of ChristenUnie-minister zit, dan is maar de vraag hoe het loopt.'

De beoogd minister bespreekt de rolverdeling met de formateur, vooraf aan het constituerend beraad, de eerste vergadering van de aanstaande ministers. Als staatssecretaris ben je deels overgeleverd aan de keuzes van je meerderen, zegt Bleker. 'De minister kan tot op het allerlaatste moment schuiven met taken.'

Atsma wijst erop dat de portefeuilles ook al in de formatie kunnen zijn uitonderhandeld. 'Dan is het een fait accompli.' Zo publiceerde formateur Rutte vrijdag al, na overleg met de drie coalitiepartners, een lijst met beoogde bewindslieden en hun portefeuilles. Als de verantwoordelijkheden eenmaal zijn verdeeld opereren minister en staatssecretaris vrijwel autonoom, stelt Atsma. Ze leggen ieder over hun eigen onderwerpen verantwoording af aan de Kamer. 'En je begeeft je niet op het terrein van je collega, dat is haast een doodzonde.'

Stientje van Veldhoven (D66), Infrastructuur.Beeld anp
Mark Harbers (VVD), Veiligheid en Justitie.Beeld Dijkstra bv
Je begeeft je niet op het terrein van je collega, dat is haast een doodzonde
Joop Atsma, oud-staatssecretaris

Wat staat de aanstaande staatssecretarissen te wachten? VVD'er Barbara Visser, die aantreedt als staatssecretaris van Defensie, krijgt wellicht de verantwoordelijkheid over personeel of materieel. Dat is pure uitvoering, bij voorbaat een heikele onderneming. De Defensieorganisatie kraakt onder jaren van bezuinigingen, er ligt een zware opgave voor Visser.

Ook de staatssecretaris van Financiën kan de borst natmaken. Pechtold vroeg vorige week Menno Snel, nu nog bestuurder van de Nederlandse Waterschapsbank, om lid te worden van D66 zodat hij staatssecretaris kan worden. Snel erft de Belastingdienst, een instantie met 30 duizend ambtenaren, halverwege een complexe reorganisatie en met honderden computersystemen die moeten worden vervangen. CDA'er Raymond Knops krijgt naar verluidt de portefeuille Koninkrijksrelaties onder de minister van Binnenlandse Zaken, hij erft de moeizame verhoudingen met Caribisch Nederland. VVD'er Mark Harbers gaat zich bezighouden met immigratie (noodopvang, azc's, schrijnende uitzettingen; een explosieve portefeuille). Partijgenoot Tamara van Ark wordt staatssecretaris van Sociale Zaken, haar voorganger beheerde het taaie pensioendossier.

Mona Keijzer (CDA), Economische Zaken.Beeld Van Den Bergh Freek

Kamerleden

Zes van de acht toekomstige staatssecretarissen komen uit de Kamer. Het zijn Kamerleden die hun kwaliteiten en loyaliteit hebben bewezen in het parlement. Bovendien zijn het mensen die al werkzaam waren op het Binnenhof en niet een baan in het bedrijfsleven hoeven op te geven voor een onzeker avontuur in een kabinet met een minieme meerderheid. Worden ze beloond voor bewezen diensten? Nee, zegt Bleker. 'Er worden echt geen cadeautjes uitgedeeld.' Wel willen partijleiders risico's indekken, zegt hij. Dat maakt de keuze voor trouwe partijgenoten met wie ze nauw hebben samengewerkt begrijpelijk.

Formeel is de staatssecretaris in alle opzichten ondergeschikt aan de minister. De Grondwet schrijft: 'Een staatssecretaris treedt in de gevallen waarin de minister het nodig acht (...) in zijn plaats als minister op. De staatssecretaris is uit dien hoofde verantwoordelijk, onverminderd de verantwoordelijkheid van de minister.' Een staatssecretaris heeft geen stem in de ministerraad, maar wordt wel uitgenodigd wanneer zaken op zijn terrein actueel zijn. Wanneer een minister valt, dient de staatssecretaris ook te vertrekken. Andersom geldt dit niet.

Paul Blokhuis (CD), Volksgezondheid.
Barbara Visser (VVD), Defensie.Beeld anp
Wanneer een minister valt, dient de staatssecretaris ook te vertrekken. Andersom geldt dit niet

Deernis

Al met al 'een deerniswekkend figuur', zo zou oud-premier Dries van Agt ooit gezegd hebben. Daar denken Bleker en Atsma anders over. Sommige staatssecretariaten zijn in zwaarte van taken vrijwel gelijk aan het ministerschap, zeggen ze. Bleker wijst op PvdA'er Martin van Rijn die verantwoordelijk was voor langdurige zorg en een groot deel van het budget van het ministerie van VWS beheerde. 'Zijn positie was gelijkwaardig aan de minister.' Van Rijns portefeuille zal in het volgende kabinet door een minister worden beheerd. Ook Blekers oude portefeuille, Landbouw, krijgt in Rutte III een minister.


Meer over de bewindspersonen in Rutte-III

Alle bewindspersonen Kabinet-Rutte III bekend
Een gewoon kabinet van veelal bestuurlijk gelouterde types die zich voornemen ons land keurig vier jaar verder te helpen.

Twee ministers op één ministerie
Enkele ministeries, waaronder Onderwijs en Veiligheid en Justitie, krijgen twee ministers. gaan die duoministers elkaar niet in de weg zitten?

Zijn vrouwen in Rutte III 'bijzaak'?
Mark Rutte vindt het aantal vrouwen in het kabinet 'bijzaak'. Zijn streven is 'de beste mensen' te vinden. Heeft hij gelijk?