#MeToo haalt seksueel geweld uit de taboesfeer, maar lost het het probleem ook op?

Twee woorden domineerden de afgelopen dagen de sociale media: 'me too' (ik ook). Wereldwijd delen vrouwen die woorden op Twitter en Facebook, om te laten blijken dat ook zij weleens het slachtoffer zijn geworden van seksuele intimidatie, of erger. Sommigen lichten hun hartenkreet toe, anderen volstaan met de simpele mededeling: ook ik.

Sinds zondag is #MeToo trending in Nederland en spraken duizenden vrouwen zich uit. De hashtag is overgewaaid uit de Verenigde Staten, waar in de nasleep van het schandaal rond Hollywoodtycoon Harvey Weinstein actrices en andere artiesten een boekje opendeden over de vernederingen en intimidaties die zij te verduren kregen en krijgen van machtige mannen in de filmwereld. Met de hashtag #MeToo is de aandacht verschoven van celebrities naar gewone vrouwen die ongewenste intimiteiten ervaren, bijvoorbeeld op de werkvloer of in de kroeg.

Doorgaans is het onderwerp een taboe, nu is het al een paar dagen trending op Twitter. Vanwaar die openhartigheid?

'Er zit iets prettigs in zo'n collectieve biecht', zegt Linda Duits, mediawetenschapper aan de Universiteit Utrecht. 'Zo'n hashtag heeft momentum, geeft vrouwen de kracht om naar buiten te treden omdat ze weten dat ze niet de enige zijn.' Ze vergelijkt het met de praatgroepen uit de jaren zeventig; ook toen sterkten vrouwen zich aan elkaars verhalen.

Hoewel de affaire-Weinstein de aanleiding was, speelt in Nederland ook de zaak-Anne Faber een rol in de omvang van de #MeToo-campagne, denkt Duits. 'Op Twitter was het gesprek al gaande over de angst en onveiligheid die vrouwen ervaren.' Na het overwaaien van de hashtag kwam die discussie in een stroomversnelling. 'Zo werkt de ophefcyclus op sociale media.'

Het is zeker niet voor het eerst dat vrouwen en masse hun ervaringen met seksuele intimidatie op sociale media delen. Zo riep schrijver Anke Laterveert twee jaar geleden de hashtag #ZegHet in het leven, nadat ze was aangerand en de dader niet werd vervolgd. Ook toen verschenen veel verhalen, ook toen was de ophef en media-aandacht groot. En ook toen stierf de aandacht snel weer weg. 'Het lijkt een terugkerend verhaal te worden', merkt Duits op. Dat is inherent aan sociale media en maakt het niet minder gedenkwaardig, zegt ze. 'Het is belangrijk dat we dit probleem blijven benoemen.'

Wat nu op sociale media wordt gedeeld, lijkt slechts het topje van de ijsberg. In een enquête uit 2012 van kenniscentrum Rutgers meldt 40 procent van de vrouwen ongewenst fysiek contact te hebben gehad met mannen, tegenover 13 procent van de mannen met vrouwen. 'Dit gaat van een aanraking tot ongewilde seks', licht programmacoördinator Willy van Berlo toe. 14 procent van de vrouwen zegt weleens tegen haar wil geslachtsgemeenschap te hebben gehad, tegenover 1,7 procent van de mannen. Dit is strikt genomen niet hetzelfde als verkrachting, onderstreept Van Berlo, omdat er volgens de wet dan sprake moet zijn van geweld en dat is niet altijd aan de orde. 'Vaak is de dader de partner van het slachtoffer.' Maar dat maakt het niet minder ernstig, benadrukt ze.

'Het punt is dat veel vrouwen het voor zich houden', zegt Van Berlo. Slachtoffers hebben de neiging ongewenste ervaringen te bagatelliseren. 'Vaak denken ze dat het wel heel erg moet zijn voordat je mag spreken van grensoverschrijdend gedrag. Dat is natuurlijk niet zo.'

Ook angst speelt een rol bij het zwijgen, zegt Karin Prins van luisterlijn Sensoor. 'Slachtoffers van seksisme op de werkvloer vinden het bijvoorbeeld lastig om dit met collega's te bespreken of zijn bang hun baan kwijt te raken.' Via telefoon of chat doen mensen die ergens mee zitten anoniem hun verhaal bij Sensoor. Dagelijks zijn dat zo'n zeventien seksgerelateerde gesprekken, voor het overgrote deel vrouwen. 'De meesten vertellen over misbruik, maar er bellen ook mensen die bijvoorbeeld seksueel geïntimideerd zijn door hun werkgever', vertelt Prins. 'Ze voelen zich onveilig of vernederd, omdat er voor hun een grens is overschreden. Vaak schamen ze zich voor wat er is gebeurd.'

De gesprekken met Sensoor zijn anoniem en één-op-één, en daarmee een tegenhanger van de openbare #MeToo-actie op sociale media. Dat heeft zijn voordelen, aldus Prins: bij de luisterlijn kun je ook terecht als de mediastorm straks weer is gaan liggen. Tegelijkertijd trekt zo'n hashtag seksueel geweld uit de sfeer van taboe en anonimiteit. 'Zo wordt het bespreekbaar gemaakt.'

Bespreekbaar, maar wordt er ook over gesproken? 'Er komt niet per se een dialoog uit voort', constateert Duits. 'Het lijkt meer op een aanklacht. Mannen die op Twitter in gesprek willen gaan worden in de hoek gezet: jij moet luisteren.' Zo blijft de discussie aan de oppervlakte, vreest ze, en blijven de onderliggende mechanismen van seksuele intimidatie buiten schot. 'Dat ligt aan de aard van het medium. Ook de talkshows zitten meer op de hype en polarisatie dan op de vraag: hoe nu verder. Spreken over de oplossing is iets anders dan zeggen: mannen zijn klootzakken.'

Een oplossing hoeft ook niet gevonden te worden in het domein van sociale media, maar in de huiskamer of het klaslokaal. 'Je kunt in kleine groepen praten over grenzen en grenzen aangeven', oppert Duits. 'Dat kan heel goed op school, maar ook op het werk.' Grenzen leren stellen als onderdeel van de seksuele opvoeding - daar zien meer mensen wat in. 'Door alle verhalen rondom #MeToo voel ik de verantwoordelijkheid als jongensmama', schrijft een twitterende moeder. 'Mijn zoons leren hoe ze met vrouwen om moeten gaan!'

_{Verbetering: In het citaat van Willy van Berlo stond aanvankelijk dat 14 procent van de de vrouwen weleens seks tegen haar wil gehad zegt te hebben. Dat had moeten zijn: geslachtsgemeenschap tegen haar wil.}

Irene Hemelaar (48), ondernemer, Amsterdam

'Ik heb onder de hashtag #metoo een aantal verhalen gedeeld op Facebook. De pakjesbezorger was de meest bizarre. Dat is nu 23 jaar geleden. Op het moment dat hij mij het pakje met één hand overhandigde, greep hij met zijn andere hand in mijn kruis. Ik was woedend en heb die man mijn huis uitgezet. Ik heb zijn werkgever gebeld en uitgelegd wat er gebeurd was en ook aangifte gedaan bij de politie. Dat leidde helaas tot niets, omdat er geen getuigen waren. Waaruit maakt zo'n man op dat ik het lekker zou vinden en dat hij dit zomaar kan doen? Het blijft je altijd bij. Mannen doen maar gewoon. In mijn omgeving ken ik geen vrouw die zoiets niet is overkomen. Het is grensoverschrijdend gedrag en dat mag benoemd worden. Een keer is een keer teveel. Het maakt de machtsstructuren in de maatschappij zichtbaar. Ik vroeg me af of het zinvol was om me uit te spreken, en het antwoord is ja. Herhalen herhalen herhalen, net zo lang tot het kwartje valt. Ik krijg veel reacties van mensen die schrikken van de hoeveelheid en wat voor impact het heeft. Deze actie laat zien dat we niet alleen zijn. We zijn met de helft van de mensheid. Als we dit benoemen, staan we hopelijk sterk genoeg om verandering teweeg te brengen.'

Daan Westerink (49), pedagoog, Utrecht

'Toen ik veertien was en van het zwembad terug naar huis fietste, ben ik aangerand. De dader is opgepakt en bleek honderden vrouwen te hebben lastiggevallen. In de jaren negentig is een studiegenoot verkracht. Ik heb de rechtszaak van dichtbij meegemaakt en het draaide alleen maar om victim blaming. Advocaten vroegen of ze zich wel had verzet. Zo werd ze dubbel gestraft. Dat was traumatisch om mee te maken. Een jaar later werd ik verkracht door een vriend. Ik durfde geen aangifte te doen omdat ik bang was voor de verhoren, de vernedering. Het heeft mijn leven totaal veranderd.  En dat van de mensen om me heen.

In Nederland heerst een zwijgcultuur en er is te weinig kennis. Mensen moeten zich verdiepen in wat het met je doet als er ongewenst bij je wordt binnendrongen. Ik hoop dat de hashtag andere vrouwen de kracht geeft om zich uit te spreken en dat ze de moed vinden om bijvoorbeeld uit een gewelddadige relatie te stappen. Maar erover twitteren lucht niet op, integendeel. Het haalt juist weer veel dingen naar boven.

Vaders en moeders moeten hun zonen opvoeden. Praat met je kinderen over wat normaal is, wat meisjes wel en niet leuk vinden, wat er in porno gebeurt en in hoeverre dat overeenkomt met het echte leven. En wees niet zo naïef om te denken dat het uitmaakt of je een kort rokje draagt. Ook oudere vrouwen van 80 met drie dikke lagen kleding aan worden verkracht als ze de verkeerde persoon tegenkomen.'

Cat Smits (35), actrice, Amsterdam

'Ik was 26 en student aan de Amsterdamse toneelschool. Een van de hoofddocenten was Jappe Claes. Er gingen geruchten dat hij meisjes meenam naar een hotelbar en verder met ze ging dan ze zelf wilden. Ik wist niet zeker of dat waar was. Hij nodigde mij ook uit, zogenaamd om een rol te bespreken. Ik wilde eigenlijk niet, maar hij was erg aanhoudend. Het enige wat hij deed was flirten en vragen naar mijn privéleven. Met geen woord sprak hij over de rol. Hij heeft me ook gekust.

Het was een ongelijke situatie, je carrière staat op het spel en een docent heeft macht bij een evaluatie om te zeggen of je wel of niet mag blijven. Ik ging niet in op zijn avances en daarna heeft hij me het leven zuur gemaakt. Er werd gezegd dat ik geen talent had. Ik moest van de toneelschool af. Maar van een student die bij het overleg  met docenten had gezeten, hoorde ik dat Claes heeft gepleit voor mijn vertrek. Andere docenten probeerde me nog te houden. Ze hebben zelfs brieven geschreven.

Van het nieuws over Harvey Weinstein keek ik niet op. Ik vond het erg herkenbaar. Als jonge actrice kom je in een afhankelijke positie terecht. Iedereen wist van het misbruik, net als op de toneelschool. Toch werd er niks aan gedaan.

Iedere vrouw die ik ken heeft wel een vervelende ervaring. Ze schreven op Facebook dat 'iemand' iets had gedaan, met die hashtag erbij. Ik wilde zelf wel zeggen wie het was en expliciet zijn naam noemen in een openbare post. Ik heb deze last lang bij me gedragen en nu moet hij die maar eens dragen. Het heeft enorme invloed op mijn leven gehad.

Ik doe dit om openheid te creëren. Ik wil dat de omstanders hun ogen open doen en mensen hun nek uit durven steken. Zelfs als dat niet gewenst is en ook bij iemand die invloedrijk is, moeten ze durven zeggen: dit kan niet, dit moet je niet doen. Ik voel de noodzaak om aan jonge actrices te laten zien dat ze dit niet hoeven pikken.'

Reactie Jappe Claes

'Cat Smits was een problematisch meisje. Problematisch in de zin van: gecompliceerd in haar ontwikkeling als actrice. Als je toneel speelt, dan ben je op zoek naar een bepaalde eenvoud, openheid, kwetsbaarheid. Niet bij haar alleen, bij veel mensen, zit veel in de weg, veel obstakels, veel remmingen. Die moeten allemaal weg, om tot de essentie te komen. Dat lukte bij haar heel moeilijk. Ik heb haar toen, in samenspraak met de artistiek leider, wat extra aandacht gegeven - op café gezeten, zodat we uit de officiële setting van de schoollokalen zouden zijn. Dan zou ze misschien wat losser worden. Dat was nooit met seksuele bedoelingen. Zij is door het docententeam wegens te veel onvoldoendes uit de school gezet. Het was een docentenbeslissing. We waren met 15-20 docenten. Ik herinner me dat ik me over haar ontfermde en extra aandacht gaf, vandaar die gesprekken, ik probeerde door te dringen tot haar. Van de kussen en het seksuele was dan ook geen sprake. Dus de extra aandacht, ik heb me ervoor ingespannen haar ergens overheen te krijgen, dat wordt me nu verweten, dat vind ik kras.'

Hoe theaterschooldocenten hun positie misbruikten

In een artikel in de Volkskrant uit 2015 werd Claes ook beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Hij zou relaties zijn aangegaan met studenten. Uit onderzoek van de toneelschool bleek dat Claes met een studente een seksuele relatie had. Verder had hij zich bij circa 15 studentes bezondigd aan grensoverschrijdend gedrag. Zelf zei hij toentertijd: ‘Ik heb evenwel nooit seks gehad met een student.’ Later gaf zijn advocaat toe Claes één kortstondige relatie met een studente heeft gehad.

Reactie Cat Smits op de reactie van Jappe Claes

'Ik stond geen onvoldoende, alleen voor zijn vak. Van mijn vier vakdocenten was hij als enige aanwezig bij de evaluatie waarin werd beslist dat ik van de opleiding werd verwijderd. De drie anderen, van wie ik een 'goed' kreeg, hebben nog een brief gestuurd waarin ze aangaven het niet eens te zijn met deze beslissing. Ik heb geen speciale aandacht gekregen en maar één gesprek gehad, dat was in die hotelbar. Op mijn Facebookpost reageerden talloze meisjes die hetzelfde hebben meegemaakt.'