‘Turkije kan niet zonder het Westen’
In Istanbul komt vandaag en morgen de D8 bijeen: een islamitische variant van de G8. Is moslimsolidariteit een alternatief voor de verslechterde relatie met het Westen?
De D8 begon als de droom van Necmettin Erbakan, de politieke vader van het Turkse islamisme. Hij voorzag een wereld waarin het imperialistische Westen niet langer de touwtjes in handen had. Daartoe werd in 1997 in Istanbul een verband opgericht tussen acht overwegend islamitische landen: Bangladesh, Egypte, Indonesië, Iran, Maleisië, Nigeria, Pakistan en Turkije.
'Erdogan probeert uit te stralen dat Turkije veel opties heeft'
Twintig jaar later is de D8 naar eigen zeggen goed voor honderd miljard dollar aan interne handel. Het Westen is niet langer het economische centrum van de wereld, hopen de leden. Dat is ook de visie van de regering van president Erdogan. Maar klopt die visie ook?
Politiek spel
Volgens oud-ambassadeur Ünal Çeviköz is de D8 vooral een politiek spel. “Erdogan probeert uit te stralen dat Turkije veel opties heeft. Maar ook hij beseft dat Turkije’s plaats in de Westerse gemeenschap ligt.”
Çeviköz heeft bijna veertig jaar diplomatieke ervaring in Turkije. Hij is een man van de oude garde: Brits accent, net maatpak en onlangs kandidaat parlementslid voor de seculiere oppositiepartij CHP. Toch diende Çeviköz ook onder AKP regeringen op hoog niveau in het diplomatieke korps, met posten in zowel Irak (2004-2006) als het Verenigd Koninkrijk (2010-2014).
Tekst loopt door onder de kaart.
In die loopbaan zag hij verschillende tegenstellingen opdoemen op het Turkse ministerie van buitenlandse zaken. Enerzijds tussen seculiere en religieuze diplomaten. Maar vooral ook tussen beroepsdiplomaten en de regering die zij moeten dienen, zeker in de laatste jaren. “Turkse diplomaten realiseren zich dat bepaalde uitspraken van de regering onze relaties beschadigen.”
Voorbeelden daarvan te over. Dit voorjaar maakte Erdogan Nederland en Duitsland uit voor fascisten, vorige week zei hij nog dat Turkije zowel de EU als de Verenigde Staten ‘niet nodig’ zou hebben. Door dit soort uitspraken riskeert Turkije steeds verder weg te drijven van het Westen, vreest Çeviköz.
Tegelijkertijd ziet een groot deel van de moslimwereld Turkije nog altijd als een voorbeeld. Ook heeft de AKP van president Erdogan enorm geïnvesteerd in banden met niet-westerse delen van de wereld. Neem Afrika: in de afgelopen tien jaar steeg het aantal Turkse ambassades op dat continent van veertien naar negenendertig - net meer dan het Verenigd Koninkrijk.
Een Europees adieu zou Erdogan alleen maar in de kaart spelen
Economisch zwak
Maar volgens Çeviköz valt de band met het Westen niet zomaar te vervangen. “Neem de landen van de D8. Die zijn er economisch slecht aan toe, technologisch zwak en kampen met enorme demografische problemen. De D8 is geen alternatief, en datzelfde geldt voor toenadering tot Rusland en Iran of het Shanghai pact (samenwerkingsverband tussen centraal Aziatische landen, Rusland en China, red.).”
Turkse zakenelites en bestuurders hopen dan ook op een verzoening met het Westen, stelt de diplomaat. “Het Turkse ministerie van buitenlandse zaken staat absoluut open voor nieuwe onderhandelingen met de Europese Unie. Een groot deel van onze handel is met de EU. bovendien bezit het Westen de technologie, de kennis. Die innovatie is voor Turkije cruciaal.”
Europese top
Maar is die wens nog wel wederzijds? De Europese raad houdt de komende dagen ook een top. Een definitief besluit over toetreding van Turkije zal er niet vallen, maar de banden met Turkije staan zeker op de agenda. De Duitse bondskanselier Merkel gaf in september aan de onderhandelingen over Turks lidmaatschap te willen beëindigen.
Dat zou een grote fout zijn, waarschuwt de diplomatieke veteraan. Niet alleen omdat Turkije ook voor de EU een belangrijke economische partner is, maar ook omdat een Europees adieu Erdogan alleen maar in de kaart zou spelen. “Erdogan wil dat de EU als schuldige aangewezen kan worden voor het verbreken van de banden. Als hij dat zelf doet, zal dit zelfs binnen zijn eigen AKP tot kritiek leiden.”
Volgens Çevikoz moeten de EU en Turkije dus opnieuw om de tafel. “Juist nu!” benadrukt hij. “Alleen op die manier kan de EU druk blijven uitoefenen op Turkije. Misschien gaat het niet meer over EU-lidmaatschap, maar Turkije moet een partner blijven. Anders straf je alle Turken die nog wel geloven in een relatie met het Westen.”