Klaas Knot opent de beurs ter gelegenheid van het 200-jarig bestaan van DNB. © ANP / Evert Elzinga
Klaas Knot zet de aandelenmarkt op scherp
Relaties
Beurskrach Black Friday Black MondayPersonen
Klaas KnotOrganisaties
De Nederlandsche Bank (DNB)Het is oktober. De bladeren vallen, de wind giert om het huis, Sinterklaas is in aantocht. En traditioneel presenteert de president van De Nederlandse Bank dan zijn najaarswaarschuwing. Die van Klaas Knot luidt dit jaar: 'de beurskoersen kunnen niet veel langer zo hoog blijven'. Dat is terecht, maar de timing is nogal ongelukkig. Oktober is namelijk ook de maand van de beurscrashes.
Het is onvermijdelijk dat de koersen van aandelen en obligaties op de financiële markten zullen gaan dalen. Dit zeg ik niet; het zijn de woorden van Klaas Knot, President van De Nederlandsche Bank (DNB). Volgens de hoogste monetaire ridder van ons land is het onmogelijk te weten wat de daling in gang zal zetten, maar is het zeker dat ‘de combinatie van zeer hoge waarderingen en historisch lage volatiliteit niet in het oneindige kan doorgaan.’
Op zich is dat niets nieuws. Koersen stijgen, koersen dalen — altijd. Maar het is op zijn zachtst weinig geruststellend dat een belangrijke maatstaf van de waardering van de aandelenkoersen, een koers-winstverhouding gemaakt door de hoogleraar Robert Shiller, in de geschiedenis op slechts twee momenten hoger heeft gestaan: vlak voor het barsten van de dotcomzeepbel in 2000, en vlak voor de beurskrach in 1929.
Wat Knot hier met zoveel woorden zegt, is wat velen in zijn positie niet durven of willen zeggen: onze financiële markten vormen op dit moment één grote verzameling van zeepbellen. En die staan op het punt van knappen. In de Verenigde Staten zijn sinds het begin van de ergste crisis sinds de Grote Depressie de aandelenkoersen bijna onafgebroken gestegen. Dat klinkt niet echt logisch: tussen aandelenkoersen en de onderliggende economieën bestaat meestal een verband. Het wordt begrijpelijker als we de rol van de centrale banken bekijken.
Geldpersen
De Fed, de Europese Centrale Bank (ECB) en andere centrale banken hebben sinds het begin van de crisis duizenden miljarden dollars, euros, etcetera bijgedrukt. Dat heeft de aandelen- en obligatiekoersen aangejaagd. Maar niet alleen dat: wat ook enorm bij heeft gedragen aan het optimisme op de aandelenmarkt, is het feit dat die centrale banken bij elke hint dat de koersen wel eens zouden kunnen dalen, de geldpersen overuren lieten draaien om dat te voorkomen. De belangrijkste verantwoordelijken voor de zeepbellen zijn dan ook, hoe ironisch, de centrale banken en bankiers.
Als ik persoonlijk adviseur van Knot was geweest, dan zou ik hem aangeraden hebben voor dat gevaar inderdaad te waarschuwen – zie het als zijn zorgplicht jegens de samenleving en beleggers – maar ik zou hem óók hebben geadviseerd hebben dat op eenieder ander moment in het jaar te doen.
Beleggers zijn in oktober namelijk toch al bovengemiddeld nerveus. En dat is niet zomaar: enkele van de ergste koersdalingen in de geschiedenis vonden plaats in deze maand. Op 24 oktober 1929 begon de koers op de beurs in New York te dalen, hetgeen culmineerde in de crash van 28 en 29 oktober. De koersen verloren in totaal ruim één derde van hun waarde en de daling luidde de Grote Depressie in. Die 29ste oktober staat sindsdien bekend als ‘de zwarte dinsdag’, met 24 oktober als ‘de zwarte donderdag’. Op 19 oktober 1987 kregen we er ook een ‘zwarte maandag’ bij: op die dag verloor de aandelengraadmeter in New York bijna 23 procent. En op maandag 27 oktober 1997 doken aandelenkoersen wereldwijd omlaag als gevolg van de Azië-crisis.
Het is geen wonder dat beleggers in oktober extra nerveus zijn
Vrijdag 13, jawel, oktober 1989 hoort ook in dit rijtje. Ook toen tuimelden de aandelenkoersen. U raadt het al: voor beleggers heet die dag sindsdien ‘zwarte vrijdag’.
Het is dus geen wonder dat beleggers in oktober extra nerveus zijn. Dat geldt zeker dit jaar omdat wij mensen nou eenmaal ronde getallen extra opmerken. Het is 30 jaar geleden dat zwarte maandag plaatsvond en 20 jaar na de Azië-crisis. In dat licht is het nogal onhandig dat een bestuurslid van de Europese Centrale Bank (ECB) juist in oktober olie op het vuur gooit.
Rampzalig
Een beurscrash is nooit het vrolijkste moment voor een belegger, maar zou nu een kettingreactie kunnen veroorzaken die rampzalig kan uitpakken. Een forse daling van de obligatiekoersen bijvoorbeeld, betekent dat de rente die overheden van de eurolanden voor hun leningen afsluiten omhoog zou spuiten. Dat zou zomaar tot betalingsproblemen kunnen leiden — en dan heb ik het niet over de Griekenlanden van deze wereld. Op basis van mijn berekeningen van de rentelasten bij een forse rentestijging, zie ik niet in hoe landen zoals Frankrijk, Spanje of Italië een faillissement zouden kunnen voorkomen. Zelfs voor een sterk land als Nederland zou de extra renterekening ettelijke miljarden euro per jaar bedragen. Voor Duitsland gaat het om extra tientallen miljarden euro's — jaar in, jaar uit.
Maar denk ook aan de Nederlandse pensioenen. Aan het eind van het tweede kwartaal van dit jaar zat er bijna 1.386 miljard euro in de pensioenpot. Een geruststellende gedachte, totdat we ons realiseren dat ruwweg 35 procent van dat geld in aandelen wereldwijd zit en de helft in staatsobligaties van allerlei landen. Als datgene waar Knot voor waarschuwt ook daadwerkelijk gebeurt, dan zou dat enorme gevolgen voor onze pensioenen hebben. En in ons pensioensysteem is het dan onvermijdelijk dat de pensioenpremies zullen stijgen.
We hebben een zwarte maandag, zwarte dinsdag, zwarte donderdag en een zwarte vrijdag gehad. De enige dag die in dat straatje nog ontbreekt is de woensdag. Er is wel eens een ‘zwarte woensdag’ geweest, maar die had geen betrekking op de aandelenmarkt: op 16 september 1992 moest het Britse pond het Europese wisselkoersmechanisme verlaten. De regering in Londen bleek niet meer bij machte om de koers van het pond binnen de afgesproken bandbreedte te houden. De reden: aanvallen van speculanten, met voorop ene George Soros.
De zwarte woensdag staat dus in meerdere opzichten nog open. Hopelijk hebben pensioenfondsen en verzekeraars hun risico’s deze keer wel voldoende afgedekt.
Gerelateerde artikelen
- Nederlandse betaaldienst vecht miljoenenboete voor falend anti-witwasbeleid aan. ‘We hebben een andere rol dan banken’
- Voor de megawinsten van ING, ABN Amro en Rabobank betaalt de Nederlandse burger een hoge prijs
- Met koala-certificaten en neushoorn-obligaties wil het bedrijfsleven vergroenen: ‘Het is de nieuwe bitcoin’
Heb je ons financieel jaarverslag 2023 al gelezen?
Bij vertrouwen hoort transparantie. We laten je dan ook graag zien waar ons geld het afgelopen jaar vandaan kwam, en waaraan we het hebben uitgeven. Meer weten?
25 Bijdragen
Jan Smid 8
Dat steeds meer mensen bijgelovig en somber worden als de blaadjes naar beneden komen of zelfs panisch worden ze het getal 666 zien dat in een vluchtnummer zit van Finnair wil ik best geloven maar laten we wel met een nuchtere blik vaststellen dat de onderliggende waarde van een aandeel steeds lastiger vast te stellen is. Daarnaast wordt toch de belangrijkste regel van het beleggen vergeten: what must go up must go down.
Overigens werk in een gebouw met 13 etages en de hoogste etage heeft als nummer..........................................13. Dus ach, het valt wel mee.
""Maar denk ook aan de Nederlandse pensioenen. Aan het eind van het tweede kwartaal van dit jaar zat er bijna 1.386 miljard euro in de pensioenpot. Een geruststellende gedachte, totdat we ons realiseren dat ruwweg 35 procent van dat geld in aandelen wereldwijd zit en de helft in staatsobligaties van allerlei landen. Als datgene waar Knot voor waarschuwt ook daadwerkelijk gebeurt, dan zou dat enorme gevolgen voor onze pensioenen hebben. En in ons pensioensysteem is het dan onvermijdelijk dat de pensioenpremies zullen stijgen.""
Het kapitalisme is eindig dus hoe Mujagic wil verhinderen dat de boel uit elkaar klapt is mij een raadsel. Als een snelle daling van aandelenkoersen slecht is waarom is een stijging van diezelfde koersen met dezelfde snelheid dan goed?
Ludovica Van Oirschot 15
Jan SmidHet neoliberalisme is als een piramidespel: het is steeds meer aantrekkelijk voor steeds minder mensen, tot het uiteindelijk oneindig aantrekkelijk is voor niemand. Maar het is zoals bij elk piramidespel: velen hopen dat ze bij de paar profiteurs zullen horen.
Harbers 8
Overigens gaat het bij indicatoren als een CAPE ratio en een Tobin's Q (market to book ratio) helemaal niet om het voorspellen van een crach, maar om het voorspellen van de te verwachten rendementen op de lange termijn.
En iedere boer weet dat zijn winst minder wordt als hij duurder inkoopt. Daar hoef je geen professor voor te zijn.
gast 4
Wat te denken van de uitkeringen? Of zou er weer een lange herstelperiode en een aanpassing van de UFR voorgesteld worden om de dekkingsgraden naar meer politiek gewenste niveau's te brengen?
Wim Verver 5
geven aan risicovolle investeringen waar met hard werken en marginale winsten wat te verdienen valt. Het woekeren met het gratis geld brengt voorlopig meer in het laatje. Daar komt bij dat als alles fout loopt zij hun schaapjes op het droge hebben en de lasten bij het domme volk gemanipuleerd zijn.
Knot weet als geen ander dat het gezamelijk overleg met alle centrale banken niet zijn verantwoordelijkheid overneemt voor de enorme spaarpot van de pensioenen die enkel Nederland bezit. en nu levensgroot in gevaar is gekomen.
Conclusie mag ik even een tijltje?
Roland Horvath 7
Wim VerverGelukkig heeft de EU nog andere prutsers in dienst inbegrepen Mario Draghi. Die drukt nu aan de lopende band geld: 60 miljard euro per maand. Dat geld komt onder andere bij tekort landen terecht maar wel alleen bij de rijken. Dat was ook altijd de bedoeling.
De NL pensioen fondsen gaan er ook aan maar die zijn toch maar voor de 99%. De economie kan niet "aangejaagd" worden met gratis geld maar wel met het ophouden van de bezuinigingspolitiek. Maar die gaat niet ophouden want die is uitsluitend bedoeld om de SZ af te bouwen door de overheden in geld moeilijkheden te brengen en om de 99% alles af te nemen inbegrepen SZ, welvaart, kennis, democratie en burgerlijke rechten en vrijheden. De grondlegger van de EU is het nazistische Duitse kartel IG Farben: Ten bate van de GMO, het grootkapitaal en de superrijken. Niet ten bate van de burgers, het demos, de cives, les citoyens. Uitsluitend ten bate van VVD en CDA.
Wim Verver 5
Roland HorvathHet mechanisme van waarde overdracht van arm naar rijk was voor mij ook altijd een vraag. Het gebeurt op wereldschaal vanwege het afschaffen van de goudstandaard waardoor alle geld gecreëerd door de banken schuld is wat belast wordt met rente op rente. Noodzakelijke investeringen in bedrijven hebben alle langlopende renteverplichtingen welke zij verdisconteren in de product prijzen. Die rentebaten gaan naar 10% van de bevolking en de andere 90% betaalt het. Iedereen denkt als ik geld leen dan moet ik rente betalen maar in alle producten zit de verborgen rentequote. In Duitsland alleen ging in 2007 op die manier een waarde overdracht van arm naar rijk van 600 miljoen per dag. dit systeem heerst in heel de wereld en zorgt voor de ongelijkheid en polarisatie in de wereld.
Omdat de pensioenfondsen bij de 10% behoren delen zijn ook in de rentequote. Dat zou een goede zaak zijn omdat het bestemd is voor de 90%. Maar het gaat zolang goed totdat de onvermijdelijke te voorziene crash komt, dan komt die 1386 miljard goed van pas.
Michel Fleur 6
We hebben ons betaalsysteem opgehangen aan aparte vlotjes, die met hengels en enorme hefbomen en kranen heel veel beloftes heen en weer smijten en als ze omvallen het hele systeem meetrekken.
We hebben een overheid die dankzij deze constraints gechanteerd wordt door de financiële sector, al of niet gewillig.
Dus het overmatige krediet en de QE-kraan blijven openstaan. Technocraten - ze weten niet beter - vernietigen productief kapitaal en kansen en creëren meer lucht, speculatie en terechte onvrede.
De schulden blijven stijgen. Maar schuld is zalig! Het is lekker. We willen niks anders. Alles is mooier. Ruikt lekkerder. Smaakt beter. Tot de overdosis of de Cold Turkey. En dan kan je beter ergens ver weg zijn.
[Verwijderd]
Jan Smid 8
[Verwijderd]Leon van Norel 2
Kunt u deze berekening eens presenteren? Het is nogal een verwachting wat u hierboven uitspreekt.
Matthijs 11
Leon van NorelBart Klein Ikink 6
Inderdaad, hoe lager de rente wordt, hoe meer schulden er kunnen zijn. Maar dat is eigenlijk het noodzakelijke rekenkundige gevolg van rente op rente. Als mensen teveel rente betalen, geven ze minder uit, zakt de economie in, zodat de rente omlaag moet. Dat is de fuik waar we inzwemmen. Dat dreigt fout te gaan tenzij de rente negatief wordt. Mensen met positieve saldi zullen daarmee worden gestimuleerd om meer uit te geven want anders zullen de schuldenaren dit voor hen doen.
Daarnaast is rente een vergoeding voor het nemen van risico. In tegenstelling tot wat iedereen denkt, lokt dat speculatie uit. Immers, zou er een maximale rentevoet zijn, dan zijn riskante leningen niet aantrekkelijk omdat er geen vergoeding is voor dat risico. Wanneer de rente negatief wordt, zou de maximale rentevoet nul kunnen worden, zodat iedereen die niet tegen nul kan lenen ook niet kan lenen.
Dit is natuurlijk maar het begin van een oplossing. De problemen binnen de eurozone zijn hiermee niet opgelost.
Wim Verver 5
Bart Klein Ikinkhttp://neilkeenan.com/history-events-timeline/
Bart Klein Ikink 6
Wim VerverWim Verver 5
Bart Klein IkinkAls U van mening bent dat het vertrouwen in het geldsysteem niet is geschonden dan kan ik U niet overtuigen dat de goudstandaard niet gemist
kan worden.
" Met alternatieven als bitcoin is er geen misschien geen rente maar kun je ook niet lenen en uitlenen, en als je dat toch doet is er weer rente, en die zal hoger zijn dan bij de bank."
Het gaat niet over rente op zich maar over de hoogte van die rente. Die is gerelateerd aan het vertrouwen dat het geld zijn waarde behoudt. Als het waardevast wordt met de goudstandaard zal de rente veel lager zijn dan bij de banken nu. Het grote voordeel dat met waardevast geld een houdbare economie ontstaat waarin alle milieuproblemen met surplus aan geld vrij gekomen van het global casino, eenvoudig opgelost worden.
Bart Klein Ikink 6
Wim VerverZie ook: http://www.naturalmoney.org/short.html
Wim Verver 5
Bart Klein IkinkBart Klein Ikink 6
Wim VerverUiteindelijk wordt de rente negatief, en de rijken betalen de consumptie van de rest, althans voor een deel, of ze moeten zelf meer gaan uitgeven. Als de rente niet negatief kan worden, zal dit niet kunnen, en dan kan het systeem crashen. Met goud zul je altijd een positieve rente hebben, en het probleem zal niet zijn opgelost. Negatieve rente vergt financiële discipline. Alleen betrouwbare leners komen ervoor in aanmerking. Duitsland kan bijvoorbeeld lenen tegen negatieve rente maar Griekenland niet. Als de rente negatief is, en de maximale rente nul is, wordt speculatie tegen gegaan, want de uitlener zal het risico niet meer accepteren op het uitlenen aan speculanten.
Er moet wel marktwerking zijn en centrale banken mogen geen obligaties van overheden kopen. Het uitwerken van een dergelijk idee in het moderne financiële systeem is geen sinecure en daar heb ik jaren aan gewerkt. In grote lijnen is nu wel duidelijk hoe het kan gaan werken en onder welke voorwaarden het kan gaan werken.
In ieder geval verwacht ik dat de trend naar lagere rentes zich zal voortzetten bij verstandig beleid. Bij de volgende recessie zal de rente echt negatief moeten worden.
Wim Verver 5
Bart Klein IkinkBart Klein Ikink 6
Wim VerverDoor een beter draaiende economie gaat het rendement op kapitaal omhoog. Als de maximale rente nul is, zal de valuta in waarde moeten stijgen. In feite kan op de lange termijn de rente nooit hoger zijn dan de economische groei, en als je daaraan houdt, hoeft het systeem niet te klappen. Als je interesse heb zijn de volgende artikelen interessant, maar het is wel stevige kost:
The End Of Usury (waarom de rente omlaag gaat):
http://www.naturalmoney.org/endofusury.html
Feasibility of Interest-Free Demurrage Currency (hoe dat in de praktijk kan worden uitgevoerd met alle mitsen en maren):
http://www.naturalmoney.org/feasibility.html
Het gaat wel uit van een markteconomie en geen overheids en centrale bank interventie, begrotingsevenwicht, en geen staatsgeld (bijvoorbeeld zoals Ons Geld voorstelt).
Wim Verver 5
Bart Klein IkinkZo wordt het gepredikt maar de rente wordt nu kunstmatig laag gehouden. en als het beter uitkomt zal hij kunstmatig hoog gehouden worden. Het kapitaal zal haar rente inkomsten niet laten afnemen. De overheid kan niet ingrijpen als de rente veel te hoog wordt waardoor armoede ontstaat omdat zij geen geld meer mogen creëren van het kapitaal. Onder het kapitaal versta ik de FED met het stelsel van centrale banken in de gehele wereld. Iedereen betaalt rente elke dag wat is verdisconteerd in de prijzen.. Het kapitaal heeft nog maar één gevaar te duchten en dat is, dat zij het onderpand van het monogeld namelijk de wereld goudvoorraad slecht gedeeltelijk bezitten en een gedeelte onder controle hebben maar niet de eigenaar zijn. Het meeste zit in Azië. Dat proberen zij al
gedurende 100 jaar te bemachtigen, maar de eigenaren weten dat met moderne technieken te voorkomen, nadat gebleken is dat het kapitaal op hoogste niveau het goud in bruikleen, niet terug wil geven en trachten, via omkoping van de goud bewakers, het in Azië opgeslagen goud in bezit te krijgen. De rechtmatige eigenaren willen met hun goud als onderpand nieuw waardevast geld zonder renteopslag in omloop brengen. De Dragon familie zoals de bewakers worden genoemd hebben het geprobeerd maar hun handelsrelaties werden bestolen toen zij hun DFFI (dragon familie financial instruments) zijnde eigendomsbewijzen van het goud opgeslagen bij de FED in werking wilden zetten met PPPs (privat placed projects). Een van de handelsrelaties is Neil Keenan die voor een triljoen dollar werd bestolen. Daar heeft hij een rechtszaak voor aangespannen wat op internet is gepubliceerd in 2011. Dat heb ik geheel kunnen kopiëren. Het staat bekend als het Keenan Complaint, op internet. De gehele gang van zaken wordt tot in de kleinste details beschreven. Dit heeft mijn vertrouwen gewekt in de persoon Neil keenan. Hij publiceert nu alles op internet.
Bart Klein Ikink 6
Wim VerverEr is een natuurlijke rentevoet die op de lange termijn voor optimale groei zorgt. Als de economie zwak is moet de werkelijke rentevoet daar onder liggen en als de economie dreigt te oververhitten moet de werkelijke rentevoet daar boven liggen.
Centrale banken drukken geld altijd geld bij omdat er rente op rente is. Als ze de rente hoger willen zetten drukken ze minder bij. Als ze de rente lager willen zetten drukken ze meer bij. Dit is in het kort, monetair beleid. Alleen bij negatieve rente heb je in principe geen monetair beleid meer nodig want er is geen rente op rente.
Door het systeem te stabiliseren drukken centrale banken de risico premie. Het ploft toch niet, denken beleggers, dus dan kan ik genoegen nemen met een lagere rente. Dat zag je tijdens de crisis van 2008 toen de rente eerst omhoog spoot omdat mensen bang waren dat banken failliet zouden gaan, totdat de centrale banken ingrepen en daardoor de rente naar nul ging. Hetzelfde gebeurde in 2012 toen de ECB besloot alles te doen wat nodig was om de euro te redden.
Het is niet spannender dan dit. In de volgende recessie zal de rente negatief worden, en bij verstandig beleid, nooit meer positief worden. Inflatie zal verdwijnen en de prijzen zullen zelfs gaan dalen omdat er niet meer geld in omloop komt.
Goud speelt geen rol hierin. Je kunt gewoon goud kopen als je dat wilt. Wat er nog in de kluizen van de FED zit, is een bron van speculatie omdat er al lang geen goede audits zijn gedaan. Goud heeft hooguit een rol om vertrouwen te wekken maar gouddekking is niet primair meer bepalend voor de waarde van het geld. Dat is namelijk de economische wet M*V=P*T.
Wim Verver 5
Bart Klein IkinkIk heb uw link "natural money" nauwgezet gelezen en hoop van harte dat de rente dan vastgezet kan worden op 0%. Alles klopt als het zo gaat dan ontstaat er een situatie als destijds in Wörgel. De afloop daarvan is echter nog springlevend actueel in mijn opinie. Het doet verder niet ter zake want het kan ten goede verkeren en dat punt heeft U gemaakt daar ben ik met U blij mee.
j.a. karman 5
Als hij die taak nu eens goed zou doen zou er al veel gewonnen zijn. Als het verleden een beeld geeft voor de toekomst dan is die zwart.
Klaas heeft nogal flink wat zaken laten lopen.
Financiële crisis, woekerpolissen, derivaten mkb.