Mensen die zich kapot werken om ons van voedsel te voorzien, gaan dood in stilte
Fietsend door Zuid-Holland zag ik afgelopen zondag brede rivieren traag door oneindig laagland gaan, rijen ondenkbaar ijle populieren als hoge pluimen aan den einder staan; en in de geweldige ruimte verzonken de boerderijen verspreid door het land.
Met excuses aan Hendrik Marsman voor deze persoonlijke versie van zijn bekendste gedicht ‘Herinnering aan Holland’. Hij schreef zijn magistrale poëem in 1936 en, hoe bijzonder, eenentachtig jaar later galmde het door mijn hoofd terwijl ik fietste. Vooral het veranderlijke zicht op al die prachtige boerderijen van de Krimpenerwaard, deed mijn hart sneller kloppen. Misschien ook weer een geval van hervonden herinneringen in een zee van verdrongen nostalgie. Soms zag je een boer door zijn erf schuifelen en ik dacht aan de piepkleine Normandische boerderij van mijn oma Suzanne.
Maar eenmaal thuis en de transpiratie schoongewassen, verdampten nostalgie en romantisering. Op internet las ik over de bijzondere kerkdienst die in het Franse plaatsje Sainte-Anne-d’Auray diezelfde dag was gehouden. Nabestaanden van zelfmoordenaars kwamen uit het hele land om hun dierbaren te gedenken. De slachtoffers waren allemaal akkerbouwers, veehouders of wijnbouwers. Er werd geprotesteerd tegen het ontbreken van preventieve maatregelen voor deze epidemie: in een jaar tijd hebben 600 Franse boeren zich van het leven beroofd.
Boeren voelen zich de zondebokken van een samenleving
Het was de derde keer dat een dergelijke bijeenkomst in het Bretonse stadje werd gehouden. De eerste oorzaak van deze golf van suïcides is volgens deskundigen een gebrek aan waardering. Boeren voelen zich de zondebokken van een samenleving die hen ziet ‘door het prisma van milieuvervuiling en dierenwelzijn’. Vervolgens is er de eenzaamheid en isolement die het gevolg zijn van krankzinnig zware arbeid.
En natuurlijk is er ook de financiële situatie: nieuwe milieunormen, lage prijzen en schuldenlast nekken de boeren. Niet alleen in Frankrijk, want het verschijnsel is mondiaal. Dit jaar zullen 500 Duitse boeren zich opknopen of soms landbouwgif innemen. In België wordt het aantal op 400 geschat. Maar het kan nog erger. In India zijn er dit jaar protesten geweest van arme boeren die de passiviteit van de overheid hekelden. Om hun protest kracht bij te zetten, namen de boeren schedels mee van overleden collega’s. Ze waren afkomstig uit Tamil Nadu, een deelstaat in het zuiden van India die met een van de ergste droogten in jaren te kampen heeft. De laatste cijfers dateren van twee jaar geleden en betreffen 12.600 (!) zelfmoorden onder boeren en landarbeiders.
En Nederland? Hier kun je door oneindig laagland met prachtige boerderijen fietsen en ’s avonds naar ‘Boer zoekt vrouw’ kijken. Romantiek te over. Maar statistieken worden niet bijgehouden en je moet het doen met het boek van Lizzy van Leeuwen ‘De hanenbalken – zelfmoord op het platteland’ (2014). In een recensie kopte toen een krant cynisch ‘Boer zoekt touw’. Het is een wrede paradox: mensen die zich kapot werken om ons van voedsel te voorzien, gaan dood in stilte, omringt door onze ijskoude onverschilligheid.