'Allah in Europa' komt wel erg dichtbij

Ik wil ook graag gerustgesteld worden, merk ik. Ik wil horen dat ik me geen zorgen hoef te maken over 'Allah in Europa'. En dat is niet wat hij te bieden heeft.

'Is er een Europese versie van de islam aan het ontstaan?', is zijn hoofdvraag voor de VPRO. En valt het wantrouwen in Europa jegens de islam te overwinnen? Voor antwoorden reist hij in acht delen van Sarajevo naar Brussel, via Groot-Brittannië en Scandinavië. "Er is geen Europese islam. Er is islam in Europa", zei iemand in de Balkan hem, en die heeft gelijk. Er zijn vele versies. En als we al denken dat de islam in het hart van Europa milder is dan aan de randen, hebben we het mis. Hoe dichter hij Nederland nadert, des te dieper is de kloof tussen westerlingen en sommige groepen moslims.

Leyers begon zijn reis in Bosnië, waar de islam al meer dan vierhonderd jaar ononderbroken aanwezig is. Islamhaat leidde tot de verschrikkingen van Srebrenica. Maar de Bosnische versie blijkt eigenlijk heel geïntegreerd met Europese waarden. De vrouwen kiezen daar zelf wel of ze hun haar bedekken of niet, bewijzen twee zussen die samen een mode-ontwerpstudio runnen. De een draagt een hoofddoek, de ander niet. "Wijs ons niet af", zegt de eerste. "Wij zijn wat jullie nodig hebben." Ze bedoelt: laat onze liberale versie toe, zodat er geen voedingsbodem groeit voor de strenge islam.

Gereguleerde islam

Een interessant punt. Een Bosnische voormalig grootmoefti pleit zelfs voor een officieel Europees, (gematigd) islamitisch gezag zoals de paus dat is voor de katholieken. Hmmm. Het kost moeite, maar een gereguleerde, gematigde islam is misschien geen gek idee. Leyers brengt meer positieve verhalen, zoals van moslims die halalvlees ook bij arme niet-islamitische gezinnen bezorgen. Of van een Oostenrijkse koranleraar die burgerschapszin onderwijst zodat zijn leerlingen zich niet afkeren van de samenleving waarin ze zich bewegen.

Dan komt er een kentering. Frankrijk. Daar is de overheid op ramkoers: religie is privé en uitingen ervan horen niet op straat. De moslims voelen zich gemarginaliseerd en je voelt hun woede - dat kan niet blijven goed gaan. "Ik wil vrij en gelukkig zijn. Ik wil me kunnen ontplooien", klaagt een aardige man. Dat klinkt sympathiek. Maar mag zijn vrouw dat van hem ook? Leyers vraagt nergens echt door, net als de Zomergasten-presentator deed in 2012 eigenlijk. Maar hier heeft hij geen kritische interviews nodig om de scherpe kantjes te kunnen laten zien.

De aflevering zondag over Groot-Brittannië was choquerend. In dat land bestaat een radicale vrijheid van religie. En moslims gebruiken die om oerconservatief te zijn, om shariaraden op te richten en hun vrouwen te onderdrukken en bedekken in niqaab. Leyers stelt zijn stekelige vragen en passant. Als de controversiële sjeik Haitham al-Haddad zegt dat scheiden mondeling mag, vraagt hij: "O dus een vrouw kan gewoon zeggen dat ze wil scheiden en dat is het dan?" Nee natuurlijk. Als een andere religieus leider beredeneert waarom de doodstraf voor een afvallige in zijn ogen terecht is, zegt Leyers: "Dat is een diepe kloof".

Ik ben niet gerustgesteld. Vrijheid zaaien is geen vrijheid oogsten, zo blijkt. Ik weet nu nog minder hoe het verder moet.