Merkel wint, maar het voelt als verliezen

Merkels partij kreeg slechts 33 procent van de stemmen, tegen 41,5 procent vier jaar geleden. Dat is de laagste score voor de partij in meer dan zestig jaar. Merkel wint, maar het voelt als verliezen.

Ook de andere Duitse volkspartij krijgt een historisch pak slaag. De sociaaldemocraten van Martin Schulz haalden 20,5 procent van de stemmen – de laagste score voor de SPD sinds het stichten van de Bondsrepubliek in 1949. Het was een aangekondigde ramp. Alleen bleek de ramp nog net iets groter dan gevreesd.

De eigenlijk winnaar van deze verkiezingen is de anti-immigratiepartij Alternative für Deutschland (AfD). Die kreeg ruim 12,6 procent van de stemmen. Hier geldt: juist meer dan voorspeld. In 2013 lukte het de partij net niet om boven de kiesdrempel uit te komen. Ten opzichte van toen is de partij haast verdrievoudigd.

Onderschatten

Opiniepeilers waarschuwden al langer dat de peilingen de AfD wel eens zouden kunnen onderschatten: veel Duitsers zouden er niet voor uit durven te komen dat ze op een rechts-radicale partij stemmen. De AfD is nu de derde partij van het land. Een rechtspopulistische partij treedt aan in het hart van de Duitse democratie – ook al iets wat sinds de stichting van de Bondsrepubliek ongekend is.

De liberalen van de FDP hebben zichzelf onder hun mediagenieke leider Christian Lindner met de haren uit het moeras weten te trekken. Zakten ze vier jaar geleden nog onder de kiesdrempel, dit keer herrijzen ze, met 10,7 procent van de stemmen. Ook de Groenen deden het onverwacht goed, en behaalden net als Die Linke rond de 9 procent van de stemmen. 

Hoe nu verder? CDU/CSU en SPD hadden de afgelopen jaren als ‘grote coalitie’ een riante meerderheid in het parlement. Het leidde tot een stabiele, volgens sommigen wel wat érg tamme regeerperiode, zonder noemenswaardige oppositie. Dat zal nu heel anders zijn. Het politieke landschap ziet er na de stembusgang van gisteren meer versplinterd uit dan ooit. Zes partijen haalden de kiesdrempel: zoveel partijen hebben in het naoorlogse Duitsland niet eerder in het parlement gezeten.

Bekijk hieronder de verkiezingsuitslag. Klik op de kaart voor details. De tekst loopt verder na de afbeelding.

Jamaica-coalitie

Merkel mag nu een nieuwe regering samenstellen. Ze heeft een samenwerking met de AfD en Die Linke al uitgesloten. Een coalitie met FDP levert geen meerderheid op. De SPD liet gisteren weten in de oppositie te gaan. Veel opties blijven er dan niet over. Het meest waarschijnlijk is nu dat CDU, FDP en de Groenen een regering vormen. Deze zogeheten Jamaica-coalitie, naar de kleuren van die partijen: zwart-geel-groen, bestaat al in enkele deelstaten, maar is er nog nooit op landelijk niveau geweest. Weer een novum.

Het is niet een coalitie die zich heel vast in het zadel zal voelen. Bij elkaar hebben ze een wankele meerderheid. In de Duitse bondsdag zal beduidend minder consensus heersen. Merkel zal meer moeite moeten doen om steun te vinden voor haar beleid.

Volgens sommigen kan de Duitse democratie die opschudder wel gebruiken. “Angela Merkel mag dan ijverig zijn geweest”, blikt bijvoorbeeld Der Spiegel terug op de afgelopen jaren, “beslissingen over grote projecten als de energietransitie, het stoppen van de dienstplicht of de vluchtelingenpolitiek heeft ze overhaast genomen en nauwelijks uitgelegd.”

Ook historicus Heinrich August Winkler ziet dat als Merkels voornaamste zwakte: ze deed de afgelopen jaren te weinig ‘overtuigingswerk’, zegt hij in de krant Welt am Sonntag.

Ze zal er nu minder makkelijk mee wegkomen. Niet in de laatste plaats omdat de AfD aantreedt en daarmee, zou je kunnen zeggen, de Wutbürger (boze burgers). Dat belooft naast meer tegenwind voor Merkel en haar regering ook ruwere debatten, daar onder de glazen koepel van het Rijksdaggebouw.

Demonstraties

Zo’n duizend demonstranten gingen zondagavond naar de Alexanderplatz in Berlijn waar de AfD de verkiezingsuitslag vierde. Ze riepen leuzen als ‘Heel Berlijn haat AfD’.

Sommige demonstranten gooiden met flessen naar de politie die hen probeerde tegen te houden. Ook in Keulen, Frankfurt, Hamburg, München en Düsseldorf waren demonstraties.

Merkel: Doel is gehaald

Bondskanselier Angela Merkel vertelde haar supporters dat ze gehoopt had op een beter resultaat. Toch zei ze ‘blij’ te zijn ‘dat het doel van de verkiezingscampagne is gehaald’.

Partijleider Martin Schulz van de Duitse sociaaldemocratische partij sprak van een ‘bittere dag voor de Duitse sociaal-democratie’. Vooral de opkomst van de rechts-populistische AfD baart hem zorgen. “Geen democraat kan daar makkelijk overheen stappen.” Schulz wil geen fractievoorzitter worden in de Bondsdag, zodat hij zich ‘volledig kan concentreren op de vernieuwing van de partij’. Lijsttrekker Alexander Gauland van de AfD waarschuwde de toekomstige regering voor zware tijden. “We zullen op hen jagen. We halen ons land terug.”

Lees ook: Duitser woont 'goed en graag' in Merkelland

Lees ook: De kracht van Merkel? Ze is saai, pragmatisch en vertrouwd