Niet alleen Merkel gaat vandaag winnen bij historische verkiezingen
Niet alleen Merkel gaat winnen bij de Duitse verkiezingen. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog komt een rechtsere partij dan de CDU in het parlement. Dat kan ook kansen bieden, volgens Volkskrant-correspondent Sterre Lindhout.
Historisch worden ze, de Duitse parlementsverkiezingen van vandaag. Vanwege Merkels vrijwel zekere winst, was dat tijdens de campagne niet altijd evengoed zichtbaar. Maar achter de rug van de onvermijdelijke kanselier voltrekt zich iets buitengewoons.
De verkiezingen worden historisch omdat de AfD haar intrede doet in de Bondsdag. Misschien wel als de derde partij achter CDU en SPD, maar misschien ook als vierde of vijfde. Toch is het een cesuur, in het licht van de naoorlogse Duitse geschiedenis. Een parlement met de AfD is een breuk met de 68 jaar die er zijn verstreken sinds de Bondsrepubliek in 1949 opnieuw werd opgericht.
Onder toeziend oog van westelijke geallieerden ontwikkelde de BRD een 'strijdbare democratie', een bestel dat zich kan verdedigen tegen extremisme en andere krachten die het willen uithollen. De hoge Duitse kiesdrempel van 5 procent is een pronkstuk uit het democratische wapenarsenaal.
De drempel moet voorkomen dat het parlement een vergaarbak van radicaliserende splinterpartijtjes wordt, zoals in de jaren dertig het geval was. Die partijtjes gebruikte Hitlers NSDAP om langs democratische weg aan de macht te komen.
Dankzij die kiesdrempel is er nog nooit een partij rechts langszij van de CDU gekomen, al lukte het de neonazipartij NPD in 1969 bijna; die haalde 4,3 procent. Een halve eeuw later lukt het de AfD wel.
'Geen ruimte voor de AfD', 'voorkom extreem-rechts gedachtengoed in de Bondsdag'. In de Berlijnse wijk Kreuzberg, van oudsher links, hangen deze week opeens overal dit soort posters, op straat maar ook in de etalages van veel winkels en restaurants.
De drempel moet voorkomen dat het parlement een vergaarbak van radicaliserende splinterpartijtjes wordt
Ze geven uitdrukking aan de onrust in het linkse kamp. Meer dan elders in Europa is Duitsland gewend gedachtengoed rechts van de CDU per definitie te wantrouwen, het buiten het democratisch aanvaardbare te plaatsen.
Geen neonazipartij
De AfD is geen neonazipartij en wil voor zover bekend de parlementaire democratie niet omverwerpen. Wel spoken in de hoofden van sommige mensen op de kandidatenlijst wel een verontrustende hoeveelheid extremistisch, racistisch en revisionistisch gedachtengoed rond. Dat werd nog eens duidelijk toen Der Spiegel deze week een paar redacteuren de onlinedoopceel van die lijst liet lichten.
Veel potentiële AfD-parlementariërs hebben uitspraken gedaan die in de ogen van de meerderheid van de Duitsers als hoogst discutabel gelden: 'Als wij komen, dan wordt er opgeruimd en uitgemest.' Iemand bestempelde Merkel als 'wegbereider voor de vernietiging van het Duitse volk'.
De miljoenen mensen die op de AfD zullen stemmen, kun je niet zonder meer radicaal rechts gedachtengoed verwijten. Veel van hen zien de AfD vooral als een naald die fikse kras moet zetten op de plaat die de afgelopen vier jaar het duet van christen- en sociaal-democratie speelde.
De prioriteit van de regering lag bij de economie, het versterken van Duitslands concurrentiepositie, maar vooral bij buitenlands beleid: Duitslands rol in Europa, Merkels rol in de wereld. Daarmee heeft ze van een deel van de Duitsers vervreemd. Het deel dat, terecht of niet, het idee heeft dat het niet deelt in de welvaart van het land. Het deel dat meent dat Merkel meer oog heeft voor vluchtelingen dan voor uitkeringsgerechtigden.
De opkomst van de rechts-populisten is het wisselgeld voor Merkels politiek
De opkomst van de rechts-populisten is het wisselgeld voor Merkels politiek. Het zijn mensen zoals Renate (72), die afgelopen dinsdag bij de markthal in Wismar protesteerde toen Merkel daarbinnen sprak. 'Steeds meer gepensioneerden verzamelen hier statiegeldflessen', vertelde ze, terwijl ze met haar fluitje en een boze blik op Merkel stond te wachten. En daarna, ironisch: 'Wat doet Merkel voor hen? Ze heeft niet eens het statiegeld verhoogd.' Renate stemt dit jaar voor het eerst AfD.
Die onvrede, die woede, is al groot sinds Pegida in 2014 voor het eerst door Dresden trok. Die woede was tot nu toe in het parlement niet vertegenwoordigd, wat de geloofwaardigheid van de Duitse democratie niet ten goede kwam.
Door Europese ogen gezien is het normaal dat rechts-populisten in het parlement komen. In Nederland, Frankrijk en de Scandinavische landen zitten ze er al jaren.
De AfD zal zeker opschudding in de Bondsdag teweegbrengen. De partij zal ideeën over immigratie en de Duitse cultuur verspreiden die door de linkerflank als gevaarlijk worden beschouwd.
Maar de intrede van de AfD biedt ook kansen. Het noodzaakt de CDU en SPD zich duidelijker te profileren dan ooit in de afgelopen twaalf jaar. Het zou kunnen dat de AfD de oude rechtse vleugel van de CDU weer wakker kust. Dan zullen de sociaal-democraten misschien weer eens naar links kijken, in plaats van naar het midden. Het wordt misschien weer spannend in de Bondsdag.