Hoogleraar waarschuwt: criminelen op de kieslijst voor gemeenteraadsverkiezingen 'zeer denkbaar'

Politieke partijen moeten er alert op zijn dat de georganiseerde misdaad in maart 2018 kandidaten in de gemeenteraad probeert te krijgen. Daarvoor waarschuwen het Expertisecentrum Veiligheid van Avans Hogeschool in Den Bosch en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). Ze adviseren politieke partijen, burgemeesters en griffiers en bemiddelen zo nodig bij problemen.

'Het is niet zo moeilijk om met voorkeurstemmen een raadszetel te bemachtigen', zegt Emile Kolthoff, lector ondermijning bij Avans en hoogleraar criminologie aan de Open Universiteit. 'Het is een antwoord van de georganiseerde misdaad op het succes van de overheid in de aanpak van misdaad. Een zeer denkbaar scenario is dat criminelen komend voorjaar bij de gemeenteraadsverkiezingen gaan proberen via democratische weg hun invloed te vergroten. Daar moet je juist nu op gespitst zijn, omdat partijen nu hun kieslijsten samenstellen.'

Brabantse burgemeesters en de commissaris van de koning in Gelderland waarschuwden al voor ondermijning via gemeenteraden. Hoe vaak gebeurt het?

'Dat beeld hebben we niet. Waar we wel signalen van hebben, is dat criminelen politici benaderen om informatie of medewerking. Dat lukt ook af en toe, zonder dat die politici in de gaten hebben dat ze eigenlijk een criminele organisatie helpen. Van ondermijning is sprake als maatschappelijke structuren worden aangetast door vermenging van onder- en bovenwereld. Plat gezegd werkt de bovenwereld mee aan het faciliteren van die georganiseerde misdaad.

'Stel, er is al jaren een probleem in het dorp of de stad, en opeens meldt zich een projectontwikkelaar met een prachtige oplossing. Die moet wel een beetje tegemoet worden gekomen: zo iemand krijgt wat makkelijker een vergunning, of er wordt minder gecontroleerd op de herkomst van de financiering. Je bent minder secuur, want je wil graag dat je andere probleem wordt opgelost.'

De volgende stap is dat criminelen zelf in de gemeenteraad gaan zitten, of een stroman naar voren schuiven?

'Ja, precies. Er zijn signalen van raadsleden met verkeerde contacten, al is het gelukkig nog niet erg breed. Uit een onderzoek dat ik met de Universiteit Maastricht heb gedaan over infiltratie bij de politie blijkt dat de methoden van de georganiseerde misdaad steeds harder worden. Een realistisch scenario is dat criminelen proberen via democratische weg hun invloed te vergroten. Partijen hebben moeite om kandidaten te vinden, dus ze zijn vaak allang blij met enthousiaste aanmeldingen.'

Zijn lokale partijen daar vatbaarder voor dan landelijke?

'Theoretisch wel, omdat grote, landelijke partijen hier een beleid op hebben. Ze laten kandidaten bijvoorbeeld een integriteitsverklaring tekenen. Het is toch een barrière, een teken dat er kennelijk aandacht voor is. Jij weet niet als kersverse kandidaat in de politiek of ze op het Haagse of Amsterdamse partijbureau je doopceel lichten. Dan is het gemakkelijker en veiliger om het bij een lokale partij te proberen. Of je richt zelf een partij op.'

Wat als blijkt dat een eenmaal gekozen raadslid onder- en bovenwereld met elkaar vermengt?

'Dan ben je eigenlijk al te laat. Als gekozen raadslid kun je niet zomaar uit de raad worden verwijderd. Gelukkig maar, dat is ook onze democratie. Partijen hebben natuurlijk een belang dat ze dat soort figuren niet in hun fracties krijgen.

'Sommige burgemeesters pakken het probleem nu voortvarend op en kijken samen met fractievoorzitters wat je preventief kan doen. Je kunt kandidaten nader tegen het licht houden, door hun financiële en privésituatie te bespreken. Een burgemeester kan fracties helpen zonder zich met de inhoudelijke politieke afwegingen te bemoeien.'

Zijn sommige regio's kwetsbaarder voor ondermijning via de lokale politiek? In Noord-Brabant hebben de burgemeesters hun zorgen uitgesproken.

'Brabant kent inderdaad een grote concentratie van georganiseerde misdaad. En in Brabant schenken bestuur en justitie ook meer aandacht aan ondermijning. De noodzaak van de georganiseerde misdaad om andere wegen te zoeken, is daar dus wellicht groter dan elders. Maar er wordt overal wiet verbouwd en er zijn overal motorclubs.'

Raadsleden zijn een interessante prooi

Gemeenteraadsleden zijn in elk geval in theorie een interessante 'prooi' voor ondermijnende criminaliteit, concludeerde eind 2016 het rapport Ondermijning ondermijnd. Het werd geschreven in opdracht van Binnenlandse Zaken door de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Raadsleden en wethouders staan vanwege 'electorale dynamiek en lokale verbondenheid' eerder onder invloed van criminele netwerken dan burgemeesters. 'Colleges en gemeenteraden zeggen vaak dat het bij hen niet voorkomt', zei de Gelderse commissaris van de koning Clemens Cornielje deze zomer in NRC. 'Maar als je het eenmaal hebt uitgelegd, sluiten ze niet uit dat het ook in hun gemeente gebeurt.'