'De kiezers van de AfD zijn verrassend doorsnee'

Sinds het begin van dit millennium volg ik populistische bewegingen, in Nederland en daarbuiten. Een paar jaar geleden ben ik me gaan interesseren voor de Alternative für Deutschland, de AfD, die toen net opkwam. Ik verbaasde me erover dat die partij zo snel kon groeien. Voor de eerste keer na de Tweede Wereldoorlog kan een partij die rechts van de CDU/CSU staat de Bondsdag halen. Ik wilde vooral weten wie de kiezers zijn van de AfD. Al snel kwam ik erachter dat die in de Duitse media niet of nauwelijks aan het woord komen. Net zoals dat in het begin met de aanhang van de PVV gebeurde, die werd ook genegeerd. Het wemelt van de commentaren en beschouwingen over de AfD, maar over de kiezer lees je amper wat.

Het was voor mij het handigst om in Aken te bekijken hoe de AfD daar functioneert en wat voor mensen ertoe behoren - sinds anderhalf jaar woon ik in die stad. Het beeld bestaat dat het vooral boze witte mannen van boven de veertig zijn. Maar het is redelijk doorsnee wat er bij de AfD rondloopt: mensen met banen, keurige burgers, mensen uit de lagere sociale klassen, maar ook hoogopgeleiden. Ik vond het verrassend dat de partij zo breed is samengesteld, daardoor straalt ze overigens ook geen eenheid uit.

Zorgen over Duitse samenleving 

Wat de aanhangers bindt is dat ze zich zorgen maken over de Duitse samenleving, omdat grote groepen migranten moeite hebben te integreren. Daar kwam in 2015 die enorme stroom vluchtelingen bij en dat heeft mensen bang gemaakt, bang dat die vluchtelingen de voorzieningen inpikken die Duitsers hebben, en dat zij hun banen zouden verliezen. Dat verschilt natuurlijk niet van PVV’ers in Nederland, er zijn heel veel parallellen tussen die groepen.

Ik begrijp die angst een beetje. Ik kijk uit op een schoolplein en daar spelen kleine kinderen. Ik schat dat 85 procent een migranten-achtergrond heeft. Bij veel Duitsers bestaat de angst dat de groep migranten die nu al vrij groot is straks nog veel groter zal worden. Het geboortecijfer van de ‘oorspronkelijke Duitsers’ is laag, dat van mensen met een migranten-achtergrond hoog.

Nog steeds onduidelijk 

Het is voor mij nog steeds onduidelijk waar de partij voor staat. Er zijn namelijk twee stromingen: aan de ene kant heb je de meer liberale aanhangers, mensen die uit de FDP zijn overgestapt, maar daar tegenover staan de ultranationalisten die een sterke nationale staat willen en die niets moeten weten van vluchtelingen en asielzoekers. Die stroming in de AfD is vooral in het Oosten sterk, de oude DDR. Meneer Gauland, één van de twee lijsttrekkers van de partij, is daar een typisch voorbeeld van. Hij heeft Jérôme Boateng, een Duitse voetballer met een donkere huidskleur, zwaar beledigd. En vorige maand heeft hij nog geroepen dat de minister van integratie, een mevrouw met een Turkse achtergrond, moet worden teruggestuurd naar Anatolië. Bonds- kanselier Merkel heeft zich daar terecht boos over gemaakt.

Oorspronkelijk was het de bedoeling dat ik een serie van vier verhalen over de AfD zou schrijven voor mijn krant De Limburger. Maar ik had zoveel materiaal verzameld en zoveel interessante interviews gehad, dat ik in overleg met de hoofdredactie heb besloten er een boek van te maken. Dat was hard werken. Zo’n boek kun je natuurlijk alleen maar publiceren vlak voor de verkiezingen, en die zijn eind deze maand. Ik ben er dag en nacht mee bezig geweest. Ik weet niet of het beter was geworden als ik meer tijd had gehad, maar het had me wel een wat rustiger gevoel gegeven.

Paul van Gageldonk: 
De redders van het avondland. Het rechts-populisme in Duitsland. 
Balans; 272 blz. € 19,99