Wetenschappers gebruiken foefjes om bevindingen goede kant op te sturen

De beste resultaten eruit lichten en de niet-significante resultaten onbenoemd laten. Beweren dat een bepaald medicijn het herstel van patiënten bevordert terwijl er geen causaal verband is aangetoond. Aanbevelingen doen voor de praktijk terwijl die niet uit de studie blijken. Schrijven dat een test of behandeling betrouwbaar is terwijl er meer onderzoek nodig is. Bijwerkingen en complicaties niet of nauwelijks melden.

Australische onderzoekers kwamen talloze vormen van 'spin' tegen, werkwijzen om wetenschappelijke resultaten op te fleuren. Ze namen 35 bestaande studies door naar de kwaliteit van de verslaglegging in biomedisch onderzoek, variërend van het effect van bloeddrukverlagers tot het gebruik van bepaalde antidepressiva en implanteerbare defibrillatoren. Hun overzicht wijst uit dat in gemiddeld 26 procent van de studies onjuistheden staan. Het hoogste percentage (86 procent) werd aangetroffen in observationeel onderzoek, waarbij gegevens worden verzameld zonder dat er een interventie wordt gedaan.

Geen fraaie cijfers, erkent Olaf Dekkers, hoogleraar onderzoeksmethodologie aan het LUMC, maar de gevolgen zijn volgens hem minder ernstig dan die cijfers doen vermoeden. 'Het zou erg zijn als een gehypet artikel van een bepaalde wetenschapper hét wetenschappelijke antwoord is op een bepaald probleem, maar zo werkt de wetenschap natuurlijk niet. Er is altijd sprake van veel meer studies en van een wetenschappelijke discussie.'

Toch is het Australische onderzoek van belang, zegt hij: 'We moeten ons opnieuw realiseren dat we kritisch moeten blijven kijken. Ik adviseer studenten altijd: probeer een beetje tussen de regels van een onderzoek door te lezen. Geloof nooit klakkeloos wat de auteurs schrijven. Kijk goed naar de data, die zijn belangrijker dan de interpretatie van de onderzoekers.'

Dekkers benadrukt dat lang niet alle spin voortkomt uit slechte motieven. 'Er zitten vast wetenschappers tussen die de boel flessen, die misschien proberen om hun medicijn in een richtlijn te krijgen. Dat is de ergste variant. Maar veel vaker is het enthousiasme, of onkunde over de methodologie. Ik vergelijk het met ouders die de sportprestaties van hun kinderen moeten beoordelen: ze zijn nooit objectief. En nu vragen we van wetenschappers om hun eigen onderzoek te beoordelen. Dan zien we dat sommige auteurs hun hand een beetje overspelen. We doen alsof interpretatie van resultaten een objectief fenomeen is, maar dat is het natuurlijk niet. Iedere wetenschapper hoopt dat zijn medicijn of zijn behandeling er goed uitspringt.'

De Australische onderzoekers konden niet aantonen dat spin te maken heeft met sponsoring door de farmaceutische industrie, zoals vaak wordt beweerd: door bedrijven gefinancierde studies bevatten niet meer verdraaiingen. Dekkers denkt dat spin mede kan worden tegengegaan als vakbladen de onderzoeken die ze publiceren laten beoordelen door drie onafhankelijke wetenschappers en die beoordelingen publiceren. 'Het beste is als een van hen niet in het onderwerp zit en wat afstand heeft. Dan ontstaat een goede discussie.'