'Het volk wil de controle terug'
In plaats van eigentijdse vormen van inspraak in te voeren, is korte metten gemaakt met de stadsdeeldemocratie. Ook het referendum staat in een kwade reuk, schrijft John Jansen van Galen.
Op twee fronten is in Nederland de terugtocht van de democratie afgekondigd: in Den Haag wordt afschaffing van het referendum bekokstoofd, in Amsterdam is korte metten gemaakt met de stadsdeeldemocratie.
Die beide aanvallen vertonen frappante overeenkomsten: 1) in beide gevallen wordt eraan deelgenomen, in Amsterdam zelfs als gangmaker, door D66, ooit pleitbezorger van democratisering en 'dekolonisatie van de burger', 2) beide vormen van democratie kenden tekort-komingen, die nu worden aangegrepen om ze maar helemaal af te schaffen, 3) aan de betrokkenen, de burgers, is niet gevraagd of zij er ook zo ontevreden over zijn en zo ja, welke vormen van medezeggenschap zij dan prefereren.
Wat die tekortkomingen betreft, zo'n raadgevend referendum, dat achteraf over reeds genomen besluiten adviseert, heeft sowieso iets frustrerends: je loopt je het vuur uit de sloffen, maakt propaganda, stemt, krijgt een meerderheid achter je en dan doen bestuurders nog niet altijd wat je zegt!
Frustrerender nog wordt het wanneer partijen als CDA en PvdA (zoals bij het Oekraïnereferendum) bij voorbaat verklaren dat ze de stem des volks zullen volgen en later besluiten dit toch maar niet te doen. Zo heeft Den Haag het referendum zelf stukgemaakt.
Dat geldt ook voor de Amsterdamse deelraden. De klacht was dat ze overheerst werden door partijpolitiek: de coalitiebelangen van de Stopera doorkruisten de behartiging van de belangen der stadsdelen.
In plaats van daar een eind aan te maken (bijvoorbeeld door alleen kandidatenlijsten op persoonlijke grondslag en niet op die van een partij toe te staan), wordt het gekozen bestuur vervangen door benoemde bestuurders, van wie je er staat op kunt maken dat ze nog meer aan de leiband van de Stopera zullen lopen - waarvan hun aanstelling immers afhankelijk is.
Zeggenschap terugveroveren
Bijna twee derde van de Nederlandse bevolking is volgens Peil.nl voorstander van handhaving van het referendum, zij het dat de helft van hen de voorwaarden verzwaard zou willen zien. Dat zou een nieuw kabinet munitie moeten leveren om dit instrument te verbeteren, niet om het op te heffen.
Over het draagvlak van de Amsterdamse stadsdeeldemocratie is minder bekend, maar elk onderzoek wijst op een breed verlangen in de bevolking to take back control, om zeggenschap terug te veroveren op de bestuurders. Het was de drijfveer achter de Brexit, het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum en de zege van Trump.
Maar in plaats van aan dat verlangen te beantwoorden met eigentijdse vormen van inspraak en medezeggenschap, gunt het Amsterdamse gemeentebestuur zijn burgers slechts de verkiezing van tot niets verplichtende 'adviesraden', die elk een stadsgebied met tienduizenden inwoners moeten vertegenwoordigen.
Machthebbers hebben er behoefte aan dat we met hen 'meedenken'
Waarom niet gekozen voor een groot aantal buurtraden, met een bescheiden budget en bescheiden bevoegdheden waarvoor zich informele, iedereen bekende leiders van sportclubs, buurthuizen en speeltuinen kandidaat stellen?
Ik weet wel waarom. Er wordt in vele gemeenten al volop geëxperimenteerd met nieuwe vormen van democratie; van inspraak via internet, bekend uit San Diego in de VS, tot de loting van volksvertegenwoordigers die David van Reybrouck bepleit. Wat daarbij opvalt, is dat de verantwoordelijke autoriteiten al die experimenten steevast aanprijzen als puike middelen om burgers te laten 'meedenken' met het bestuur.
Afschuiven van bezuinigingen
En dat is het 'm nu juist. Bij het Oekraïnereferendum hebben de burgers niet meegedacht en daardoor is deze vorm van volksraadpleging in een kwade reuk komen te staan. In Amsterdam hebben deelraden, in plaats van mee te denken, het stadsbestuur de voet dwars gezet bij het afschuiven van bezuinigingen - en dat is deze vorm van democratie aangerekend.
Machthebbers hebben er behoefte aan dat wij met hen 'meedenken'. Maar het wezen van democratie is dat burgers de mogelijkheid hebben de vorst, de regering, burgemeester en wethouders tegen te spreken. Ze kunnen heel lang meedenken, maar de bottomline is dat ze op een gegeven moment de hakken in het zand kunnen zetten en niet langer mee-, maar 'tegendenken'.
Het is hoogst bedenkelijk dat een halve eeuw na de zachte democratische omwenteling van de jaren zestig vormen van tegendenken bij het oud vuil worden gezet.
