De nieuwe terreurdreiging komt van rechts
Extremisten - Na Duitsland verdenkt ook Groot-Brittannië militairen van rechts-radicale terreurplannen. Een nieuw groot probleem dient zich aan.
Voor de tweede keer dit jaar zijn rechts-extremisten in een Europese krijgsmacht opgepakt. Dinsdag arresteerde de Britse politie vier militairen op verdenking van lidmaatschap van de verboden groep Nationale Actie. In mei arresteerde de Duitse politie twee rechts-extremistische militairen op verdenking van voorbereiding van een aanslag. Zij zouden willen doen alsof de daders vluchtelingen waren, om zo migranten in een kwaad daglicht te stellen.
Mochten de beschuldigingen kloppen, dan heeft Europa er een nieuw veiligheidsrisico bij: militairen die vanuit racistische overtuigingen op eigen houtje tot geweld overgaan. De groep Nationale Actie vereert Thomas Mair, de terrorist die vorig jaar Labour-parlementslid Jo Cox vermoordde vanwege haar progressieve opvattingen over onder anderen migranten. Tijdens zijn rechtszaak zei Mair ook: "Dood aan de verraders, vrijheid voor Groot-Brittannië." Dat is een leus van Nationale Actie.
Radicale militairen hebben toegang tot wapens, weten hoe ze acties moeten plannen en zijn vaak jong en initiatiefrijk
Tot nu toe was de vrees vooral dat extreem-rechts geweld uit de hoek van burgers zou komen. Vorig jaar waarschuwde de directeur van de Franse veiligheidsdienst voor 'strafexpedities' van gewapende rechts-extremisten tegen migranten na een aanslag. Daarmee kon Frankrijk afglijden naar een 'oncontroleerbaar land, waar groepen de wapens opnemen en eigenrichting toepassen'. Afgelopen juni doodde een blanke Britse man één persoon toen hij met een busje op een groep moskeebezoekers inreed. De maanden daarvoor hadden moslimextremisten enkele aanslagen in het Verenigd Koninkrijk gepleegd.
Radicale militairen
Maar de recente arrestaties laten zien dat sektarisch geweld ook uit de hoek van radicale militairen kan komen. Zij beschikken daarbij over voordelen. Ze hebben toegang tot wapens, weten hoe ze acties moeten plannen en zijn vaak jong en initiatiefrijk. Geradicaliseerde blanke burgers zijn over het algemeen juist oud en minder ondernemend, ofwel te jong om de dienstplicht nog te hebben meegemaakt, waardoor het hen aan wapenkennis ontbreekt.
In geweldloze vorm is rechts-extremisme al langere tijd een klein, maar hardnekkig probleem binnen krijgsmachten. De Nederlandse militaire inlichtingendienst is hier al jarenlang alert op. Volgens de inlichtingendienst was de dreiging vorig jaar 'gering' en is het voornaamste risico dat discriminerende militairen de camaraderie van de krijgsmacht ondermijnen.
Dat gebeurde bijvoorbeeld eind jaren negentig bij de Luchtmobiele Brigade, een van de eliteonderdelen van de Nederlandse krijgsmacht. Twee officieren dienden hun ontslag in, omdat de legerleiding in hun ogen onvoldoende optrad tegen misstanden bij de opleiding. Er werd gediscrimineerd, instructeurs brachten de Hitlergroet en op één kamer stond een portret van Hitler.
Na de arrestatie van twee militairen in mei wilde de Duitse minister van defensie Ursula von der Leyen ook streng optreden tegen vermeend extremisme. Bij inspecties van kazernes bleken er op enkele plaatsen historische voorwerpen van de Wehrmacht uit de nazitijd te staan. Die moesten toen onmiddellijk weg.
Het is moeilijk te zeggen of mensen met rechts-extremistische ideeën oververtegenwoordigd zijn in het leger
Wat is onwettig?
Maar het is soms lastig te bepalen wat als rechts-extremisme geldt. In Duitsland zaaide een wet over historisch erfgoed verwarring. Die staat het bezit van nazispullen toe als ze op een historische manier tentoongesteld worden. Militairen die naast aandenkens aan recente missies en oefeningen voorwerpen van de Wehrmacht plaatsen, doen wellicht niets onwettigs.
Het kan ook onduidelijk zijn wanneer historische belangstelling voor het militaire optreden van de Wehrmacht overgaat in fascinatie voor een gewelddadige ideologie. Erich von Manstein, architect van de aanval op Frankrijk in 1940 en commandant aan het Oostfront in 1943, werd in 1973 nog met militaire eer begraven. Vanwege zijn grote kennis adviseerde hij in de jaren vijftig over de structuur van het nieuwe Duitse leger. Een Duitse officier met een fascinatie voor Von Manstein wil misschien alleen maar leren over optreden met tanks.
Het is moeilijk te zeggen of mensen met rechts-extremistische ideeën oververtegenwoordigd zijn in het leger. Extremisten kunnen hun ware standpunten verbergen om problemen met de militaire inlichtingendienst te vermijden.
Het probleem van rechts-extremistische militairen is vanuit het oogpunt van terreurgevaar nog altijd kleiner dan extremistische moslims. In 2016 hadden 29 Duitse (oud-)militairen zich bij jihadgroepen aangesloten. In Frankrijk waren dat er 10 (in 2015).
Dat lage aantal lijkt te verklaren. Het leger is een hechte organisatie met sociale controle en een interne veiligheidsdienst, die alert is op extremisme. Werken bij het leger biedt ook structuur en de kans om in een hechte groep aan een hoger doel te werken, iets wat sommige radicale burgers uiteindelijk bij terreurgroepen zoeken.
Lees ook:
Britse neonazi-militairen opgepakt voor voorbereiden aanslag
Schandaal rond rechts-extremist brengt Duitse schaamte over het leger weer terug