Martin Sommer: Het asielrecht is totaal vastgelopen: dit moet anders

Howick en Lili zijn deze week opgedoken en onder de hoede van jeugdzorg geplaatst. U weet wel, de kinderen van de Armeense vrouw die twee weken geleden met enige heisa is uitgezet. Benieuwd of er nog meer actie komt om de formatie onder druk te zetten. Ik geloof niet dat de uitzetting gepland was, maar het kwam wel goed uit, voor de televisie, voor Defence for Children, voor de Kinderombudsvrouw die zich als Hoog college van staat steeds meer ontpopt tot Hoge actiegroep tegen de staat.

D66 en de ChristenUnie bepleiten in de formatie voor zover ik weet nog altijd een verruiming van het kinderpardon. Maar ik vind deze zaak daarvoor bepaald geen reclame. Zeker, die kinderen zijn geworteld in Nederland. Ze kwamen hier als peuters in 2008. Na een jaar kwam de eerste afwijzing. Daarna volgde nog driemaal een afwijzing in beroep. Geen geloofwaardig vluchtverhaal, geen onderbouwing van de beweerde staatloosheid. In het laatste vonnis, vlak voordat de moeder werd uitgezet, schrijft de rechter dat ze 'sinds 2008 de tijd hebben gehad' om aan te tonen dat ze zijn wie ze zeggen dat ze zijn. Tevergeefs.

ChristenUnie en D66 willen verruiming van het kinderpardon en met name willen ze af van het criterium dat iemand die in aanmerking wil komen, moet hebben meegewerkt aan zijn terugkeer. Juist dit geval laat zien hoe noodzakelijk dat ogenschijlijk rare 'meewerkcriterium' is. Als je dat loslaat, wordt kinderasiel een premie op tijdrekken. Wie de rechter vijf jaar lang trotseert, krijgt de hoofdprijs. Wie zich netjes gedraagt en na een afwijzing vertrekt, is een sukkel.

Wat deze zaak vooral aantoont, is hoezeer het hele asielrecht is vastgelopen. Asielzoekers komen hier, melden zich en zetten alles op alles om te mogen blijven. Begrijpelijk, want met een vergunning hoor je bij een verzorgingsstaat die naar internationale maatstaven nog altijd zeer riant is. Asiel is een recht en wie kan aantonen dat hij daarop aanspraak heeft, mag blijven. Daar zitten allerlei perverse kanten aan.

De helft komt eigenlijk niet in aanmerking, en probeert het toch. Verbazend en ook onthullend aan deze Armeense zaak is dat er nog altijd de ruimte is om beroep op beroep te stapelen. Sinds jaar en dag draait bijna elke politicus aan de gebedsmolen dat afgewezen asielzoekers écht weg moeten, maar het lukt gewoonweg niet. Beleid dat al dertig jaar met de mond wordt beleden, maar nog altijd een faalpercentage heeft van de helft, heet dramatisch mislukt beleid. De krachtige lobby die vindt dat iedereen het mensenrecht heeft om hier te zijn, speelt daarbij zeker een rol.

Alles bij elkaar verklaart het veel van de maatschappelijke weerstand tegen het asielbeleid. Dat het radicaal anders moet, betoogt Michael Ignatieff, Canadees denker, progressief politicus, biograaf van de filosoof Isaiah Berlin. Ignatieff was gisteravond in De Balie, stond donderdag in deze krant en daarvoor al in het FD. Zijn slotsom is dat het asiel vastloopt in de mensenrechten. Zijn boodschap voor wie vindt dat iedereen het recht heeft om hier te komen en dat migranten niet in Libië mogen worden tegengehouden: 'Als je het fascisme in Italië wilt stimuleren, laat dan de grenzen onbeheerd.'

Ignatieff zei het voorzichtig, vanwege de verdragen en de protocollen, maar we zouden asiel op een andere leest moeten schoeien. De cruciale kwestie is hoe je maatschappelijke steun krijgt voor het binnenlaten van vluchtelingen. Niet door permanent te wijzen op hun rechten, want zo kijken gewone burgers er beslist niet tegenaan. Rechten veronderstellen gelijkwaardigheid en wederkerigheid die er niet zijn.

Om die illusie in stand te houden wordt voortdurend geargumenteerd dat het ruimhartig verlenen van asiel ook in ons voordeel is, dat ze allemaal tandarts zijn en dat ze ons pensioen bij elkaar gaan verdienen. Iedereen weet dat het niet waar is. Zo is in de rationalisatie de teleurstelling en de boosheid van de burger ingebouwd. Ignatieff staat een radicaal andere aanpak voor. We moeten niet langer de taal spreken van het recht maar van het geschenk, zegt hij. Want zo wordt asiel door burgers beleefd. 'Wij zijn een genereus en meelevend land, en de vraag ligt voor of we enkele mensen een geschenk willen geven in de vorm van het staatsburgerschap. Dus niet allemaal.'

Barmhartigheid is de term die hierbij hoort, net zo christelijk van oorsprong als mensenrechten. Gewone mensen willen best vluchtelingen opvangen. Wat ze niet willen is dat zich allerlei mensen melden met een claim, bijgestaan door betaalde krachten die geen enkele belangstelling hebben voor de maatschappelijke gevolgen. Burgers willen dat zij bepalen wie het geschenk van het staatsburgerschap krijgt, zegt Ignatieff. Ze weten hoe waardevol dat is, en willen daarom controle hebben.

Het zou de weg openen om bijvoorbeeld een maximum aantal op te nemen vluchtelingen vast te stellen. En dat zou vervolgens helpen om de angst voor de multiculturele toekomst in te dammen. Ignatieff opent een debat dat hier onmogelijk lijkt te zijn. Misschien durft hij dat, omdat hij uit het reuze progressieve Canada afkomstig is, en zelf de mentor was van de bewierookte premier Justin Trudeau. Dat laatste weerhoudt Ignatieff er niet van te vinden dat 'onze multiculturele samenleving gebaseerd is op een zeer strikte grens- en immigratiecontrole.'

_{Martin Sommer is politiek commentator van de Volkskrant.}