Het is een slopende campagne geweest die eigenlijk al begon met de Algemene Politieke Beschouwingen in september vorig jaar. Daar kreeg hij van links tot rechts kritiek over het uitblijven van berekeningen over zijn Nationaal Zorgfonds: hét speerpunt van de SP in de verkiezingsstrijd.
Voor de derde keer achtereen leed hij als fractievoorzitter een nederlaag bij de Tweede Kamerverkiezingen. Roemer, sinds 2010 partijleider, is echter nog steeds vastbesloten de neoliberale koers die hij de afgelopen dertig jaar waarnam te verleggen. De olietanker moet naar de juiste haven, zoals hij het zelf zegt.
Het liefst staat hij daarin samen aan het roer met partijleiders Lodewijk Asscher (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks). De samenwerking op links wil hij nieuw leven inblazen nadat Diederik Samsom de deur hard had dichtgeslagen.
Denkt u tijdens uw vakantie veel aan politiek?
"Daar ontkom je niet aan. Je volgt natuurlijk toch het nieuws. Ik ben een nieuwsjunk. Het kenmerk van rust is dat je veel nadenkt. Tijdens je werk word je geleefd en ga je van afspraak naar afspraak. Op een balkonnetje of terrasje heb je tijd voor reflectie. Ik denk aan wat er gaat gebeuren. Je houdt met alle mogelijke scenario’s rekening. Komen ze eruit met de formatie? En wat gebeurt er daarna?"
U kijkt dus niet terug?
"Nee. Het is meer in de zin van: waar staat het land nu en wat vergt dat van ons."
Voor de verkiezingen was u nogal terughoudend over samenwerking op links met de PvdA en GroenLinks. Hoe denkt u daar nu over?
"Om vlak voor de verkiezingen over politieke samenwerking op links te praten, vind ik een waardeloze timing. Het lijkt dan teveel op een verkiezingsstunt. Ik ben een groot voorstander van samenwerking op links, maar daar moet je voor de verkiezingen mee beginnen."
Hebt u al koffie gedronken met Lodewijk Asscher en Jesse Klaver?
"Ja. Meerdere keren."
Ook na de vakantie met zijn drieën tegelijk?
"Ja. De afgelopen dertig jaar zagen we een heropleving van het neoliberalisme. Het doorgeslagen individualisme, het afbreken van collectieve voorzieningen zoals de afschaffing van de basisbeurs en de gedeeltelijke sluiting van de sociale werkplaatsen."
GroenLinks stemde onder meer in met de afschaffing van het basisbeurs en de PvdA sloot sociale werkplaatsen.
"Dat is waar. Dat moet je ze zelf maar voorhouden."
Zijn het in uw ogen dan nog wel linkse partijen?
"Het zijn echte neoliberale uitwerkingen…"
Die door linkse partijen zijn uitgevoerd.
"Dat is triest, maar waar. Er zijn gelukkig meer onderwerpen waar we elkaar wel op kunnen vinden."
Zoals?
"Een groot thema is de rol van de overheid. Die moet niet klein, maar juist groot en sterk zijn. Kijk naar de voedselkwaliteit. Die is door deregulering van de sector verslechterd. Neem de NVWA (de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, red.), waar de sector zichzelf maar moet controleren. Er is enorm op controlerende organen bezuinigd."
"Als er dan problemen komen zoals nu met de eiercrisis, wordt er gezegd: er moet meer geïnvesteerd worden. Dan ben je mooi te laat. Dat geluid komt met name vanuit de VVD-hoek. Daar wordt gezegd dat de overheid kleiner moet worden. Iedereen roept dat dan na."
"Maar kijk wat het feitelijk betekent. Zaken die je collectief moet regelen - zoals zorg, onderwijs, de marechaussee, noem maar op - zijn daar de dupe van. Wij bestaan als SP om de tegenmacht te organiseren voor mensen die behoefte hebben aan zekerheid en een sterke overheid."
Er is enorm op controlerende organen bezuinigd.
De PvdA heeft de afgelopen dertig jaar in veel regeringen gezeten. Is dat dan wel een goede samenwerkingspartner?
"Zeker."
Zijn zij dan tot een ander inzicht gekomen?
"Een deel van de PvdA vond het meeregeren belangrijker dan staan voor je idealen. De afbraak van de collectieve zekerheid is in de kabinetten van Kok begonnen. Maar ik weet ook dat een deel van de PvdA dat vreselijk vindt, met hen praat ik graag verder. Iemand als Lodewijk Asscher ziet ook dat er meer gedaan moet worden aan zekerheid en een sterke overheid. Dat grijp ik graag aan om samen aan een betere, alternatieve toekomst te bouwen."
"De afgelopen dertig jaar was het idee om alles maar aan de markt over te laten. Hoe vaak is nu bewezen dat dat niet werkt, en dat we achteraf dachten: oeps? Nu is het de voedselveiligheid. Daarvoor waren het de banken."
Zetten jullie als de drie grootste linkse partijen iets concreets op papier over de samenwerking?
"Al zouden we dat afspreken, vind ik het niet aan mij om daar iets over te zeggen. Dit is niet nieuw. Mijn voorgangers pleitten al dat links elkaar moet vinden waar zij het eens zijn in plaats van elkaar te bestrijden. Toen Job Cohen leider van de PvdA was (tussen 2010 en 2012, red.), dacht hij daar ook zo over. Hij stond open voor verregaande samenwerking. Ik heb toen met hem veel gesprekken gevoerd."
“Dat resulteerde tot samenwerking op het niveau van de wetenschappelijke bureaus, we namen in de Kamer gezamenlijk initiatieven, we kwamen op elkaars partijbijeenkomsten. Cohen sprak bij ons over de sociale werkvoorzinging in Den Bosch, ik was gastspreker bij de PvdA waar het ging over een ander Nederland. Van bovenaf werd die samenwerking gezocht en gevonden. Helaas kwam er een enorme kink in de kabel toen Cohen moest opstappen en de nieuwe partijleider er geen behoefte meer aan had. Hij gooide de deur meteen weer dicht."
We hebben het over Diederik Samsom voor de duidelijkheid. Neemt u hem dat kwalijk?
"Nou ja kwalijk… Iedere partij moet dat zelf beslissen. Ik vind het jammer. Ik merk dat de deur met Asscher weer wagenwijd openstaat om die samenwerking voor de toekomst weer te zoeken."
Staat die deur bij Jesse Klaver ook open?
"Bij Klaver ook. Ik denk ook dat het slim is omdat we op tal van terreinen al samenwerken. Er ligt een initiatiefwet over het klimaat in de Kamer die door alle linkse partijen is ondersteund. Ik ga de komende tijd veel energie steken om de mensen duidelijk te maken waar we het als linkse partijen over eens zijn. Over zekerheden in de samenleving. Werk, inkomen, zog, ouderenbeleid. Daar vinden we elkaar. Laten we dat concreter maken en Nederland het alternatief geven waar mensen behoefte aan hebben."
Ik merk dat de deur met Asscher weer wagenwijd openstaat om die samenwerking voor de toekomst weer te zoeken.
U noemde het voor de verkiezingen een harde constatering dat het electoraat rechts is. Dat is nog steeds zo.
"Dat verander je ook niet in een paar weken."
Dat had u de afgelopen jaren toch kunnen veranderen?
"Het werkt niet wanneer één van je linkse collega’s in de regering op linkse terreinen nauwelijks iets voor elkaar heeft gekregen."
Niks voor elkaar? De economie groeit als kool dit jaar.
"Kijk naar wat er de afgelopen jaren op het terrein van zorg en zekerheid is gebeurd. In de zorgsector zijn 70.000 banen verdwenen. Er moeten mensen uit het buitenland worden gehaald om de lege plekken op te vullen. De schade is immens. Het aantal flexbanen is explosief gegroeid. Juist in tijden van economische recessie moet je als overheid investeren zodat mensen meer koopkracht krijgen. Er werd juist bezuinigd. Je verwacht van een linkse partij Keynesiaanse politiek. Dat is niet gebeurd. Daar hebben wij last van gehad."
Als je kijkt naar het totale plaatje zijn er 130.000 banen bijgekomen sinds het aantreden van Rutte II.
"Het aantal vaste banen daalt en het aantal flexbanen stijgt."
Flex en vast groeit. Flex alleen harder dan vast.
"Dan geef je toch meteen aan wat het probleem is? Mensen willen zekerheid. Het gaat erom dat flex goedkoper is dan vast. Daardoor worden flexwerkers eerder aangenomen in plaats van mensen een vast contract te geven. Dat is in het belang van grote bedrijven, maar niet in het belang van gezinnen. Dat had het beleid moeten zijn en dat zou het beleid moeten worden."
U had dat kunnen regelen in een kabinet.
"Waar je met 14 tegen 71 zetels het vijfde wiel aan de wagen bent met drie neoliberalen partijen?"
Misschien had u een veer moeten laten op een ander punt, maar dit had u kunnen regelen.
"Je moet kiezen voor een ander uitgangspunt voor een volgend kabinet. Of je gaat door op een neoliberale koers onder leiding van de VVD, of je gaat daar vanaf en je komt met alternatieve ideeën. Als je geen politieke keuzes maakt, krijg je voortdurend een kabinet dat niemand ziet zitten. Net zoals dat nu bij het demissionaire kabinet tussen VVD en PvdA het geval is."
Dat is toch wat Samsom ooit de "gruwelijke schoonheid van het compromis" noemde?
"Dat is de grootste waanzin die je maar kunt bedenken. Politiek gaat over duidelijke keuzes maken."
En over compromissen sluiten.
"Die sluit je wanneer je je kunt vinden in een bepaalde richting. In een centrum-links kabinet moet ik ook compromissen sluiten want ze gaan echt niet het SP-programma uitvoeren. Maar je zet wel die olietanker in een bepaalde richting omdat je koerst naar een specifieke haven. Als je met een compromis naar een compleet ander continent vaart, maak je jezelf compleet belachelijk en ongeloofwaardig."
De SP heeft helemaal geen rol gespeeld in de formatie. Doet u dat dan niets?
"We hebben wel degelijk een rol gespeeld. We hebben een alternatief op tafel gelegd voor een centrum-links kabinet zonder de VVD."
Een alternatief dat niemand serieus nam.
"Er was maar één partij die dat niet wilde."
U doelt op het CDA. De grootste partij in uw coalitie die nota bene de premier moest leveren.
"Alle andere partijen (D66, GroenLinks, PvdA en ChristenUnie of PvdD, red.) waren bereid om die mogelijkheid serieus te onderzoeken. Als er eentje dan niet lukt, houdt het op. Meer kan ik niet doen."
U heeft eens gezegd: het is niet een kwestie óf de SP landelijk gaat regeren, maar wanneer.
"Dat zeg ik nog steeds."
Gaat u dat als partijleider nog meemaken?
"Dat zou zomaar kunnen. Ik had het deze keer al heel graag gedaan. Onze partij is er echt aan toe. Als het niet lukt, moet ik helaas nog een verkiezing wachten. Of de partijen komen er nu niet uit."
Dan komen er nieuwe verkiezingen. Daar zit toch niemand op te wachten?
"Waarom niet? Ik denk dat nieuwe verkiezingen helemaal geen gek idee is. Als VVD, CDA, D66 en ChristenUnie er samen uitkomen, wordt het een kabinet dat niemand wilde hebben. Misschien moet je aan de kiezers voorleggen: geef eens een duidelijke richting aan."
Misschien moet je aan de kiezers voorleggen: geef eens een duidelijke richting aan.
Dat hebben we toch al op 15 maart gedaan?
"Dat was onvoldoende, kun je nu concluderen."
De kiezer kan toch geen onvoldoende krijgen voor de uitslag?
"De kiezer krijgt nooit een onvoldoende. Maar dit is wat er gebeurd als er heel veel partijen in de Kamer komen. Misschien moeten we nu maar eens duidelijk vragen welke kant we op moeten."
In het afgelopen Carrédebat zei u: na twee verloren Tweede Kamerverkiezingen is driemaal scheepsrecht. Nu heeft u ook voor een derde keer verloren. Hoe geduldig is uw achterban?
"Het gros van ons kader is blij dat wij een rechte rug hebben gehouden en gaan voor een kabinet waarin ruimte is voor onze idealen."
U nadert de top tien van langstzittende Tweede Kamerleden. U staat met bijna vierduizend dagen op plek zestien. Is er een houdbaarheidsdatum voor fractieleiders?
"Uiteindelijk wel. Maar als je eropuit bent of ik mijn houdbarheidsdatum zie verschijnen, dan zeg ik nee. Je moet oppassen dat de politiek iets vluchtigs wordt en je alleen maar achter hypes aanloopt. Ik heb de pieken en dalen gezien, maar de constante factor wordt misschien wel belangrijker dan ooit. Dat zijn mensen die voor de continuïteit zorgen.”
"Mijn houdbaarheidsdatum is goed zolang mijn achterban vindt dat het goed is. Praat maar met hen als je dat wilt weten. Tot dusverre geloof ik dat ze aardig tevreden met me zijn."