Flexibel DNA past zich aan na jeugdtrauma

Sporen die een moeilijke jeugd nalaat in het DNA zijn juist niet schadelijk

Psychiater Marco Boks startte samen met onderzoekers uit de sociale wetenschappen een succesvolle samenwerking, die in maart 2016 een publicatie opleverde. Het bijbehorende persbericht luidde: Moeilijke jeugd laat schadelijke sporen na in het DNA. ‘Maar de tijd haalt ons in’, zegt Boks anderhalf jaar later. ‘Inmiddels weten we dat die sporen in het DNA je juist kunnen helpen.’

Depressieve jongere
Foto: Ed van Rijswijk

We gaan terug naar 2016 en de aanleiding van het onderzoek. Blootstelling aan stress tijdens de vroege jeugd verhoogt levenslang het risico op psychische klachten. Die uiten zich vaak pas op latere leeftijd. Waarom blijven mensen met een jeugdtrauma hun leven lang kwetsbaar? Boks: ‘We zien dat het DNA van mensen met een jeugdtrauma verandert. Waar we toen achter kwamen, is dat die veranderingen een relatie hebben met hoe je op stress reageert. Overigens heeft niet iedereen met een jeugdtrauma die verandering in het DNA.’

‘Littekens’ op je DNA…?

Het onderzoek van Marco Boks en zijn team stopte niet na 2016. Boks: ‘Het bericht van 2016 is geschreven vanuit de gedachte dat de ‘littekens’ op het DNA het risico op problemen op latere leeftijd vergroten. Maar we weten nu dat het juist andersom is: die verandering is nodig om je te kunnen aanpassen aan de omstandigheden. We spreken inmiddels dus niet meer van littekens.’

In vervolgonderzoek werd bij patiënten specifiek gekeken naar het gen dat zich aanpast na een trauma. Boks en zijn onderzoeksteam waren dan ook verrast te ontdekken dat  patiënten met psychische klachten juist níet de verwachte verandering in het DNA vertoonden. Boks: ‘Je zou kunnen zeggen dat het mensen die later klachten krijgen niet gelukt is die aanpassing te maken in hun DNA. We denken nu dat die verandering gezond is. Zonder de aanpassing loop je juist risico op depressie of andere klachten.’

Zonder die aanpassing in je DNA loop je juist risico op depressie of andere klachten.

Psychiater Marco Boks
Dr. Marco Boks

Mogelijke toepassingen

Hoe helpt deze kennis dan mensen met een jeugdtrauma? Boks: ‘Ten eerste is het interessant om te kijken of dit een biomarker kan zijn. Je kan in bloed of andere bronnen van genetisch materiaal kijken of iemand die aanpassing heeft. Is dat niet het geval, dan loopt die persoon risico om ziek te worden. Daarnaast is het mogelijk een aangrijpingspunt voor therapie. Aanpassingen in het DNA zijn later mogelijk alsnog te maken, ook al is dat soms een langdurig proces. Op die manier hopen we mensen met depressie en bipolaire stoornissen te kunnen behandelen.’

Dit onderzoek begon ooit  met een subsidie vanuit het onderzoeksthema Dynamics of Youth, met als doel multidisciplinair samenwerken stimuleren. Wat heeft die samenwerking opgeleverd? Boks: ‘Het is altijd handig om over disciplines heen te kijken. Om deze studie te kunnen doen hadden we extra gegevens nodig waarmee we konden kijken of we de onderzoeksresultaten konden reproduceren. Die hebben we bij de sociale wetenschappen gevonden via het  RADAR-cohort. Die samenwerking bevalt goed, we werken ook nu nog samen.’

Dr. Marco Boks (UMC Utrecht Hersencentrum) werkt in dit project samen met prof. dr. Wim Meeus (Faculteit Sociale Wetenschappen), prof. dr. Susan Branje (Faculteit Sociale Wetenschappen), prof. dr. Pol van Lier (Faculteit der Sociale Wetenschappen, Erasmus Universiteit) en dr. mr. Christiaan Vinkers (UMC Utrecht Hersencentrum).

Dynamics of Youth

Het project Vulnerability and resilience in adolescence is gestart binnen Dynamics of Youth, een van de vier strategische thema’s van de Universiteit Utrecht. Dynamics of Youth verbindt excellent kinder- en jeugdonderzoek uit alle zeven faculteiten, en zoekt het antwoord op een cruciale vraag voor volgende generaties: hoe kunnen we onze kinderen helpen bij hun ontwikkeling tot gebalanceerde individuen, die zich succesvol kunnen handhaven in een snel veranderende omgeving?

SAM Studie: Onderzoek naar nieuwe therapie voor depressie na jeugdtrauma

Sommige stukjes van het erfelijke materiaal (genen) gaan anders werken na een jeugdtrauma. Bij gezonde mensen vindt er zo’n aanpassing in de genen plaats na jeugdtrauma en zij reageren daardoor veerkrachtig op stress. Mensen met depressies hebben deze gunstige aanpassingen niet. De genen die zo belangrijk zijn voor onze veerkracht zijn dan eigenlijk ‘uitgezet’. Met de SAM studie onderzoeken Marco Boks en zijn team of we met behulp van het medicijn SAMe de aanpassing in het DNA alsnog kunnen maken. We verwachten dat hierdoor de depressieklachten zullen verminderen.

Meer over de SAM studie bij het UMC Utrecht Hersencentrum
Mogelijk nieuwe therapie voor depressie na jeugdtrauma