Dat blijkt donderdag tijdens een debat over het gebruik van fipronil, waarvoor de Kamer teruggeroepen was van reces.
Er is niet goed gecommuniceerd, er werd niet adequaat gereageerd op een anonieme tip en de opzet van de toezichthouder deugt evenmin, is een greep uit de verwijten van verschillende partijen.
De rommelige communicatie begon op 1 augustus door de tweede man van de NVWA in een uitzending van Nieuwsuur. Hij adviseerde om tijdelijk geen eieren meer te eten totdat er meer bekend was over de besmette eieren. "Een verschrikkelijke en onnodige uitspraak", klonk het uit de pluimveesector zelf.
Daar werd het beeld van een ongeloofwaardige toezichthouder neergezet, zegt CDA-Kamerlid Jaco Geurts donderdag. Helma Lodders (VVD) noemde dat optreden een dieptepunt in de communicatie.
"Het vertrouwen werd eerder geschaad dan hersteld", meent SGP'er Roelof Bisschop.
Zelfreguleren
GroenLinks, SP en Partij voor de Dieren (PvdD) willen vooral een debat voeren over de fundamentele vraag waarom de sector zichzelf controleert.
PvdD-Kamerlid Esther Ouwehand wijst daarbij naar het CDA en VVD. Die partijen waren daar in een vorig kabinet volgens haar verantwoordelijk voor. "Die zelfcontrole werkt niet", concludeerde Ouwehand.
Lodders wijst erop dat er willens en wetens is gefraudeerd door Chickfriend. Dat kun je niet alleen op het conto schrijven van falend toezicht, zo stelt ze.
Financiering
In de Kamer wordt ook gesteggeld over of er al dan niet teveel is bezuinigd op de toezichthouder. De dienst is daardoor uitgekleed, vindt Ouwehand.
"Klinkklare onzin" vinden CDA en VVD. De partijen noemen dat het budget de afgelopen periode steeds is "bijgeplust" en dat er verbeterplannen zijn ingesteld.
In de ogen van SP'er Frank Futselaar heeft de NVWA gefaald als poortwachter. "Dat kan komen door capaciteitsgebrek, maar het is niet gerechtvaardigd."
Eerder terug
De Kamercommissie voor Economische Zaken kwam eerder terug van reces om over de kwestie te debatteren met minister Edith Schippers (Volksgezondheid) en staatssecretaris Martijn van Dam (Economische Zaken).
In een woensdag gestuurde brief, de derde in deze zaak, schrijven de bewindslieden dat er sprake is van een tweede tip die in november vorig jaar bij voedseltoezichthouder NVWA binnenkwam over het gebruik van het verboden bestrijdingsmiddel fipronil door Chickfriend.
De Kamer was al ingelicht over een eerste tip in die periode. Dat zorgde direct voor veel vragen. Waarom deed de NVWA bijvoorbeeld geen aanvullend onderzoek om te kijken of de regels werden overtreden en of er fipronil in eieren was gekomen?
Uiteindelijk moest de toezichthouder signalen vanuit België krijgen voordat er concreet actie werd ondernomen.
Makkelijk oordelen
Er werd na de signalen vanuit België wel een juridisch onderzoek voorbereid. Je kunt dan geen informatie delen want daar kunnen verdachten mogelijk garen bij spinnen, zei Van Dam tijdens het debat.
Bovendien vindt hij het te gemakkelijk dat er achteraf wordt geoordeeld, zonder dat je goed in de materie bent gedoken. Tips worden dag in dag uit beoordeeld door de NVWA. Jaarlijks worden er achtduizend signalen beoordeeld.
Woensdag werd ook bekend dat Chickfriend nog een verboden middel heeft gebruikt: amitraz. Een matig toxische stof die wordt gebruikt tegen insecten en mijten en effect kan hebben op het centrale zenuwstelsel van dieren. Deze stof zou door Chickfriend bij kalveren zijn gebruikt voor vliegenbestrijding.
Zwartepieten
Schippers wilde niet "zwartepieten" in de discussie wie de verantwoordelijkheid draagt. "De verantwoordelijkheid ligt bij ons, daar lopen we niet voor weg".
De bewindsvrouw wil eerst kijken naar wat er precies is gebeurd. "Met de kennis van nu was alles goed gegaan. Maar kon dit ook met de kennis van toen?" Ze wijst naar het onderzoek dat oud-minister Winnie Sorgdrager gaat leiden naar de gang van zaken rondom de eiercrisis.
Schippers noemt het een "illusie" dat de NVWA, hoeveel geld je er ook insteekt, alles kan voorkomen. "Dan moet je als overheid zelf voedsel gaan produceren om te weten wat er precies in de stallen gebeurt." Wel gaf ze toe dat de NVWA beter kan en beter moet. "Daarom is er een verbetertraject ingesteld", aldus Schippers.
Sector
De sector kreeg zelf ook flinke kritiek te verduren. "Waar bleef het boerenverstand", vroeg D66-Kamerlid Stientje van Veldhoven zich af.
Ze vindt het onbegrijpelijk dat geen enkele ondernemer ingreep toen een nieuw bedrijfje met een "wondermiddel" opdook om bloedluis succesvol te bestrijden. "Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, is dat het waarschijnlijk ook", aldus Van Veldhoven.
Ook staatssecretaris Van Dam wijst op de verantwoordelijkheid van de boeren. Je kunt geen genoegen nemen met "dat is het geheim van de smid" als er naar de inhoud van het "wondermiddel" wordt gevraagd, stelde hij.
Wel erkent Van Dam dat het "een hard gelag" is voor de pluimveehouders en andere bedrijven in de eierketen. "Het is een pijnlijke en zure les. Zaken doen op basis van vertrouwen biedt geen garantie", aldus de bewindsman, die per 1 september aan de slag gaat bij de NPO.
Schade
De directe schade voor de pluimveebedrijven vanwege het vernietigen van kippen en eieren wordt geschat op 33 miljoen euro. Hoe hoog de schade oploopt voor de totale keten is nog niet duidelijk. In totaal mogen tot nu toe 258 pluimveebedrijven geen kippen en eieren verkopen.
Getroffen ondernemers krijgen uitstel van betaling voor belastingen en voor de aflossing van kredieten. Het aantrekken van nieuw krediet bij banken wordt eenvoudiger gemaakt door een borgstellingsregeling in te voeren.
Tot slot maakt het ministerie van Economische Zaken 200.000 euro vrij om te onderzoeken hoe fipronil weer uit de stallen verwijderd kan worden. Waarschijnlijk kunnen deze het beste worden schoongemaakt met het gebruik van waterstofperoxide, zegt Van Dam.
De overheid is niet van plan de boeren financieel bij te staan, Europese regels voor staatssteun staat dat in de weg. Bij overmacht mag een overheid wel helpen, maar in dit geval is er sprake van menselijk handelen.