Dertien jaar na de bomaanslagen op passagierstreinen in Madrid, waarbij 192 mensen het leven lieten, is Spanje het doelwit van terreur geworden. Na de moordende rit van een bestelwagen over de populaire winkelwandelstraat Las Ramblas in Barcelona, probeerden terroristen ook in de Spaanse badplaats Cambrils in te rijden op voetgangers. Wat eerst op een aanslag van een enkeling leek, blijkt nu het werk van een terreurcel te zijn waarvan de leden oorspronkelijk van plan waren om één of meer bomaanslagen te plegen.

De politie heeft zaterdagochtend het huis van imam Abdelbaki Es Satty in Ripoll doorzocht. De veiligheidsdiensten waren op zoek naar DNA-sporen. De speurders vermoeden namelijk dat een van de lichamen die werden gevonden in de ontplofte woning in Alcanar, dat van de imam is. 

Deze man wordt nu beschouwd als dé spilfiguur van de terreuraanslagen van de voorbije week in Catalonië. De imam had invloed op de jongeren, maar experten waarschuwen dat het radicaliseringsproces niet zo eenvoudig is. Andere redenen hebben wellicht meegespeeld. 

Net zoals veel Spanjaarden schrok ik van de jonge leeftijd van de daders. Ze stonden niet bekend als radicale moslims. De politie kende drie van de verdachten voor andere feiten, gaande van diefstal met geweldpleging, zedenfeiten en vrouwenmishandeling. Op korte tijd ontpopten jonge boeven zich tot door haat verblinde moordmachines. Het waren geen lone wolves, want naarmate het onderzoek vordert, wordt duidelijk dat ze deel uitmaakten van een heuse terreurcel.

Tijdens het avonddebat van de Spaanse zender La Sexta, net na de aanslag in Barcelona, vatte een van de panelleden de recente levensloop van deze ontspoorde tweede generatie migranten samen als “op korte tijd kwamen ze van de discotheek in een jihad terecht”. 

Net zoals de zelfmoordterroristen die zich in maart 2016 op de luchthaven van  Zaventem en in een metrostel in Maalbeek opbliezen, zijn de daders van de aanslagen in Barcelona en Cambrils geen geharde, terugkerende strijders uit Syrië of Irak, maar jonge kerels van om de hoek. 

De eigenaar van de videowinkel om de hoek vertelde mij dat de leden van de jeugdbende goede klanten waren. Ze huurden het liefst gewelddadige films. ‘Scarface’ was hun absolute topper: van de bandiet en moordenaar “Tony” Montana, gespeeld door Al Pacino, konden ze niet genoeg krijgen. Sommige van de plaatselijke boeven groeiden uit tot gewelddadige gangsters. In de gevangenis lazen ze voor het eerst de Koran. Frankrijk kreeg in die periode voor het eerst te maken met islamitisch terrorisme op zijn grondgebied. Toen al waren in sommige Brusselse moskeeën haatpredikers bijzonder actief.

Maar wie had daar toen aandacht voor? Over die salafistische imams kreeg ik toen te horen dankzij jonge Libanese christenen uit de buurt, die uit nieuwsgierigheid eens een plaatselijke moskee waren binnengestapt. Veel van deze kerels hadden de Libanese burgeroorlog meegemaakt en sommigen hadden in Beiroet meegevochten in de rangen van de christelijke militie tegen onder meer jihad-extremisten.

Volgens hen werd de dreiging van jihad-extremisme in Europa te veel weggelachen. Zij waarschuwden mij midden jaren 90 dat Europa in de toekomst een lange periode van aanslagen te wachten stond. Ik geloofde het maar half en dacht toen dat ze overdreven. Dankzij goed politiewerk en de doeltreffendheid van de Europese inlichtingendiensten zou het wel nooit zover komen.

De aanslagen van Barcelona en Cambrils tonen mij opnieuw dat ik dertig jaar geleden verschrikkelijk naïef was. Goed politiewerk kan enkel een tijdje voor relatieve veiligheid zorgen. Spanje is daar het levende bewijs van.

De Spaanse veiligheidsdiensten staan bekend om hun professionaliteit en goede reputatie in de strijd tegen terreur. Na de aanslagen van 2004 in Madrid zette Spanje in op veiligheid en maakte enorm veel middelen vrij voor zijn spionagediensten.

Op basis van een zee van informatie slaagde Spanje erin om zichzelf 13 jaar lang te vrijwaren van terreuraanslagen. In 2008 werden hele netwerken opgerold. Vorig jaar slaagden de Spaanse veiligheidsdiensten erin om niet minder dan 10 verschillende aanslagplannen te verijdelen. Dit jaar werden nog twee netwerken ontdekt, waarvan minstens één banden had met leden van IS in andere delen van Europa.

De pijnlijke conclusie die we nu moeten trekken is dat iemand die vastbesloten is om een aanslag te plegen, gelijk waar en gelijk wanneer kan toeslaan. Het gebruik van voertuigen om aanslagen te plegen behoort nu tot het basisarsenaal van de terrorist. Het is niet moeilijk om een voertuig te vinden en men hoeft zelfs niet over een rijbewijs te beschikken.

De periode van ingewikkelde en gecoördineerde aanslagen is voorbij. IS kiest zijn doelwitten minder zorgvuldig uit. Alle doelwitten zijn geschikt, zolang er maar zoveel mogelijk slachtoffers gemaakt worden. De uitvoerders van zulke terreuracties hoeven geen ingewikkelde voorbereidingen te treffen of over speciale vaardigheden te beschikken. Ze zijn dus in staat om heel snel beslissingen te nemen en van hun oorspronkelijke plannen af te wijken.

De Spaanse overheden waren op de hoogte van het dreigingsgevaar en hadden op publieke plaatsen extra veiligheidsmaatregelen getroffen. In november werd een plan om met een vrachtwagen in een menigte te rijden, verijdeld. Maar tegen dit soort aanvallen, in een stad zoals Barcelona, is bijzonder weinig in te brengen. We kunnen ons ook moeilijk voorbereiden op wat nog moet komen. De waarschuwende woorden van de Brusselse Libanezen komen na dertig jaar terug. Ik moet nu met spijt toegeven dat ze gelijk hadden. 

----

VRT NWS wil een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen, publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.