Direct naar artikelinhoud

Fraudejagers ministerie neuzen honderden keren in ov-chipkaarten studenten

De reisgegevens van honderden studenten zijn de afgelopen jaren door Translink, het bedrijf achter de ov-chipkaart, aan het ministerie van Onderwijs doorgespeeld. Dat gebeurde op verzoek van de Dienst Uitvoering Onderwijs (Duo), die onderzoekt of studenten frauderen met de basisbeurs door foute informatie op te geven over hun woonadres.

Fraudejagers ministerie neuzen honderden keren in ov-chipkaarten studenten
Beeld anp

Translink, het bedrijf waar alle reisgegevens van ov-gebruikers zijn opgeslagen, week daarbij af van het beleid dat alleen na tussenkomst van een officier van justitie reisinformatie van ov-chipkaarthouders aan derden wordt verstrekt. Reizigersorganisatie Maatschappij voor Beter OV vindt dat 'de privacy van ov-gebruikers nu op straat ligt' en vraagt vandaag bij de Autoriteit Persoonsgegevens om nader onderzoek. De privacy van de ov-chipkaart is altijd een gevoelig punt geweest. Na invoering van die kaart in 2006 beloofde Translink die privacy als een topprioriteit te beschouwen.

Translink erkent dat Duo sinds enige tijd 'vijf à tien verzoeken' per week heeft ingediend om reisgegevens van studenten op te vragen. Die verzoeken zijn gehonoreerd. Tot een op fraude betrapte student naar de rechter stapte. Die oordeelde in mei dat Duo privacyregels overtrad waardoor de student, die ten onrechte een hogere beurs kreeg omdat hij zogenaamd uitwonend zou zijn (terwijl hij nog bij zijn ouders woonde), geen geld hoefde terug te betalen en ook geen boete kreeg.

'Risicoprofiel'

Duo gaat tegen dat vonnis van de Haagse rechtbank in beroep bij de Centrale Raad van Beroep. Volgens die uitvoeringsdienst van het ministerie van Onderwijs is er voor het opvragen van reisgegevens wel een wettelijke basis: de Algemene Wet Bestuursrecht. Bovendien, zegt Duo, gaat de dienst niet willekeurig te werk: aan de stap om beschermde reisgegevens op te eisen ligt een zorgvuldig opgesteld 'risicoprofiel' van een student ten grondslag. Duo vindt opsporing van frauderende studenten van groot belang omdat er veel gemeenschapsgeld mee is gemoeid: al in 2013 bleek uit ruim 7.000 controles dat 3.300 studenten fraudeerden.

'Onze juristen hebben van Duo begrepen dat er een wettelijke grondslag is om bij ons gegevens op te vragen', zegt een woordvoerster van Translink. 'Sterker, Duo is een toezichthouder en daardoor zijn wij zelfs wettelijk verplicht die reisgegevens af te staan.'

De woordvoerder van Translink beklemtoont dat het bedrijf de privacy van ov-gebruikers 'enorm belangrijk' vindt. Naar aanleiding van deze kwestie heeft Translink sinds eind vorige maand op de hoofdpagina van de eigen site het privacybeleid nog eens uiteengezet.

Duo kon maandag nog niet aangeven hoe vaak reisgegevens van studenten precies waren opgevraagd. Na publicatie van dit nieuws in de Volkskrant kon Duo dat wel: 377 keer. Wanneer dit beleid is ingevoerd, kon een woordvoerder van Duo maandag ook niet zeggen. Nu de rechter Duo op de vingers heeft getikt en hoger beroep is aangetekend ziet de onderwijsdienst voorlopig af van gebruikmaking van dit nieuwe 'wapen' om fraude door studenten aan het licht te brengen.

Duo blijft erbij dat dit wel een gepaste manier is om misbruik met de uitwonendenbeurs (die hoger is dan die voor studenten die nog bij hun ouders wonen) tegen te gaan. Sinds de invoering van het studievoorschot, twee jaar geleden, is er voor studenten in het hoger onderwijs geen verschil meer tussen uit- en thuiswonend, maar voor studenten die al langer dan twee jaar een opleiding volgen geldt dat nog wel.

Duo kan niet precies aangeven bij hoeveel studenten hun reisgedrag op deze manier is gecontroleerd

Duo wil nu bij de hoogste bestuursrechter, de Centrale Raad van Beroep, alsnog gedaan krijgen dat deze manier van het aanpakken van misbruik door studenten door de beugel kan. Precies datzelfde orgaan stelde eerder dit jaar vast dat een andere opsporingsmethode van Duo ontoelaatbaar is: het inzetten van zzp'ers en payrollers om zogeheten 'tandenborstelcontroles' uit te voeren.

Maatschappij voor Beter OV maakt zich over een ander punt zorgen. 'De privacy van de ov-gebruiker is bij Translink, en dus bij alle vervoersbedrijven in Nederland, niet in goede handen', constateert voorzitter Rikus Spithorst. Hij vraagt zich af of wellicht de reisgegevens van duizenden mensen met 'derden' zijn gedeeld, zonder tussenkomst van een officier van justitie.

In de eerste versie van dit artikel stonden geen exacte getallen over hoe vaak gegevens waren opgevraagd door Duo, omdat de organisatie deze getallen niet kon leveren. Na publicatie van het artikel kon Duo dat wel. Die getallen zijn in dit artikel verwerkt.

'Risicoprofiel'
Beeld anp