Afghanistan raakt weer in de greep van fundamentalisten
De Amerikaanse president Donald Trump heeft vannacht Nederlandse tijd aangekondigd dat de VS zich militair niet zullen terugtrekken uit Afghanistan. Dat zou de Taliban en islamitische extremisten als IS in de kaart spelen. Onduidelijk is nog of Trump ook extra troepen stuurt. Vooralsnog rukken de Taliban echter op.
Is Afghanistan binnenkort weer terug bij af? De Taliban beheersen, 15 jaar nadat ze door een door de Verenigde Staten geleide invasie uit Kabul werden verdreven, een groter deel van Afghanistan dan op enig ander moment sinds 2001. De moslimfundamentalisten veroveren zelfs af en toe een districtshoofdstad, zoals vorig jaar Kunduz. Het Afghaanse leger kan er ondanks jarenlange westerse militaire steun weinig tegenover zetten en lijdt zware verliezen.
De centrale regering heeft nu 52 procent van de 407 districten in handen. Eind 2015 was dat nog 72 procent. Zeker 41 districten staan onder controle of invloed van de Taliban, vooral in de provincies Helmand, Kandahar, Uruzgan en Zabul. Nog eens 133 districten worden betwist. Andere groeperingen, zoals IS, hebben een marginale positie. IS werd vorig jaar teruggedrongen tot enkele districten rond Jalalabad.
De Amerikaanse NAVO-bevelhebber in Afghanistan, generaal John Nicholson, sprak in februari van dit jaar in het Amerikaanse Congres van een militaire patstelling. Maar dan wel een van westerse makelij. De alliantie kwam immers in 2001 na de aanval op de Twin Towers in New York naar Afghanistan om de Taliban te verjagen, die onderdak hadden geboden aan Osama bin Laden en Al Qaida. Deze operatie Enduring Freedom werd eind 2014 (na de democratische verkiezingen in Afghanistan en het aantreden van president Ashraf Ghani) omgezet in de veel kleinere operatie Resolute Support. Van de 140.000 westerse militairen van de missie ISAF zijn er nog 13.000 over. Onder hen zijn 8.400 Amerikanen, van wie een deel gevechtstaken heeft, specifiek gericht op de bestrijding van terrorisme. De andere NAVO-partners beperken zich tot training en advies.
De goed ingevoerde analist Thomas Ruttig van het Afghanistan Analysts Network ziet de situatie somber in. 'De westerse bondgenoten konden de Taliban al niet verslaan of zelfs maar terugdringen toen zij onder ISAF en Enduring Freedom de beschikking hadden over 140.000 militairen, plus nog eens 350.000 Afghaanse soldaten en politieagenten', zei hij eerder dit jaar telefonisch vanuit Kabul. 'Eentiende van dat aantal is echt niet genoeg om de Taliban te verslaan.'
De humanitaire situatie is desastreus
Eenderde hulpbehoevend
De patstelling is de erfenis van de westerse oorlogsmoeheid van 2014, zegt Rob Hendriks van Clingendael, destijds werkzaam voor ISAF in Kabul. 'De verkiezingen waren een eclatant succes en brachten een sfeer van hoop. Maar toen de internationale gemeenschap de militaire missie vervolgens afbouwde en met minimale middelen iets heel anders liet doen, bezorgde zij het land een valse start.'
De humanitaire situatie is desastreus. Het aantal burgerslachtoffers loopt op, met vorig jaar meer dan 11.000 doden en gewonden. Eenderde van de Afghanen heeft volgens de Verenigde Naties dit jaar hulp nodig: zo'n 9,3 miljoen personen, 13 procent meer dan vorig jaar. Geschatte kosten: 550 miljoen dollar. Het vluchtelingenprobleem groeit explosief. Dit jaar zullen er 450.000 nieuwe ontheemden zijn bijgekomen. Buurland Pakistan, dat 2,5 miljoen gevluchte Afghanen huisvest, is begonnen met terugsturen. Volgens Human Rights Watch zijn er vorig jaar al 550.000 Afghanen illegaal uitgezet. De groei van het aantal vluchtelingen kan gevolgen hebben voor asielstroom naar de Europese Unie.
'Een paar duizend man' erbij
NAVO-bevelhebber Nicholson zag in februari maar één oplossing: 'een paar duizend man' erbij om de Taliban en vooral IS en Al Qaida echt aan te pakken. President Trump lijkt hier nu op advies van minister van Defensie Jim Mattis en andere adviseurs in te willen bewilligen, hoewel hij lang sceptisch was over het sturen van meer troepen.
Analisten zeiden eerder er niet in te geloven. Ruttig: 'Een troepenuitbreiding van een paar duizend man kan het regeringsleger helpen de Taliban-opmars te weerstaan en te voorkomen dat de regering valt. Maar de oorlog zul je er niet mee winnen.' Bovendien zijn die extra troepen specifiek bedoeld voor de NAVO-missie van training en advies, zegt Hendriks. 'Het idee is zo de patstelling te doorbreken, maar van meer training en advies zul je nooit snel resultaat gaan zien.'
Generaal Nicholson denkt niettemin dat hij de strijd tegen de Taliban, Al Qaida en IS militair kan winnen, zei hij in februari bij het Congres. Algehele terugtrekking is geen optie, want dan is het 'een kwestie van tijd' voordat terroristen vanuit hun bolwerken in Afghanistan weer een grote aanval lanceren.
Een troepenuitbreiding van paar duizend man kan helpen, maar de oorlog zul je er niet mee winnen
Ware oplossingen liggen echter nooit op militair vlak, maar in het creëren van de voorwaarden voor een politieke oplossing, zegt Hendriks. Hij ziet de Taliban niet meer de macht grijpen zoals voor 2001. 'Maar ze zullen wel een blijvende aanwezigheid zijn. En daar moet je wat mee. Er is geen schijn van kans op vrede in Afghanistan als de Taliban niet bij een vredesregeling betrokken zijn.'
Snel zal die vredesregeling er niet komen. De Taliban hebben er geen zin in (logisch, ze worden steeds sterker), en de regering-Ghani sluit de Taliban uit van het 'reconstructieproces'. Toen de Russen een laatste vredesoverleg initieerden was de regering niet uitgenodigd (de Russen steunen de Taliban omdat die tegen IS zouden vechten). Nu wacht iedereen op Trump.
Ruttig benadrukt dat de economie moet worden aangepakt, want nu bloeit slechts de papaverteelt. 'De oorlog kan alleen worden gewonnen als de Afghaanse regering veel beter gaat functioneren dan ze nu doet. De regering is nog steeds in de greep van een soort zelfblokkering, die haar verhindert resultaat te boeken op sleutelgebieden, zoals banen scheppen.'