Een bus met veertig Nederlanders manoeuvreert over de overvolle wegen van Mumbai. Geen willekeurige Nederlanders, maar topfiguren uit de zorgsector op een studiereisje dat ooit bedacht werd door toenmalig ambtenaar Martin van Rijn. Nu zijn ze samen in India. Volledig ongecoördineerd razen de voertuigen langs elkaar in het lawaai van onophoudelijk getoeter. Ook vandaag is het weer een benauwde en klamme dag met 31 graden op de thermometer. Plots komt de bus tot stilstand. Wie uit het raam kijkt ziet krottenwijken waar gezinnen in kleine ruimtes samenleven en open riolen omgeven door een intense stank waar kinderen vrolijk spelen. Dan klinkt er een harde bons aan de rechterkant van de bus. Enkele reizigers zien hoe een bedelaarster met een paar weken oude baby op haar arm verwachtingsvol haar ogen tot de bus richt. Haar vrije hand reikt de in lompen gehulde vrouw naar het raampje van de bus. Nog voor het reisgezelschap  op de bedelaarster reageert dendert de bus voort en wordt de vrouw aan het zicht onttrokken door een stofwolk die opstijgt van de ongeplaveide weg.

Kennismaken met Ranbaxy

Even later arriveert de bus met Nederlanders in het rustieke oude deel van de stad. Hier wonen de welgestelden. Het gezelschap bezoekt een grote investeringsmaatschappij genaamd Reliance. Deze investeerder ziet grote kansen in de Indiase zorgmarkt. Zorgtoerisme moet de kern worden van de groeiende Indiase economie. Een vriendelijk glimlachende jongedame verwelkomt de Nederlanders. Het is de 30-jarige Raja, de persoonlijk medewerkster van de manager Health Care, een man met tulband en baard en gepromoveerd in maar liefst drie disciplines.  Raja voert deze middag het woord namens de investeringsmaatschappij.  ‘De kwaliteit van de artsen is geen enkel probleem, die is beter dan in het Westen. Er zijn 65.000 ziekenhuizen met 625.000 dokters dus er is goede zorg voor iedereen.’ Met iedereen doelt Raja op hen die de topzorg kunnen betalen: de bovenlaag van de Indiase maatschappij en Westerse toeristen. De Nederlandse reizigers zijn verbluft door de prijsverschillen: zo kost een gemiddelde knieoperatie in India 4.500 euro terwijl die in Engeland tweemaal en in Amerika drie en een half keer duurder is. Naast het bezoek aan de investeerder bezoekt het gezelschap ook verschillende ziekenhuizen, laboratoria en farmaceutische bedrijven. Zoals Ranbaxy.

In 2008 kiezen zorgverzekeraars massaal voor medicijnen van de Indiase prijsvechter Ranbaxy

Ranbaxy zal twee jaar na deze reis ook een bekende naam in Nederland zijn. Tijdens de start van het preferentiebeleid in 2008 kiezen zorgverzekeraars massaal voor medicijnen van de Indiase prijsvechter. Gelijktijdig besluit de Amerikaanse Food and Drug administration (FDA) die de kwaliteit van voedsel en medicijnen controleert, juist producten uit een aantal Indiase fabrieken van Ranbaxy te weren. De regels voor de ‘goede manier van produceren’ (GMP) waren niet gevolgd en de dossiers waren niet in orde, aldus de FDA. In 2014 besluit ook de Nederlandse Inspectie voor de Gezondheidszorg de invoer van grondstoffen uit een fabriek van Ranbaxy te verbieden. Enkele partijen grondstoffen en tussenproducten blijken niet te voldoen aan de kwaliteitseisen. De Ranbaxy-medewerkers testen vervolgens net zolang tot er wel positieve resultaten uitkomen. Genoeg reden voor de Nederlandse inspecteurs om, enkele jaren nadat de Amerikanen dat al deden, de grondstoffen en medicijnen te weren.

Vlucht van de polder

Jaarlijks gaan de hoofdrolspelers uit de Nederlandse zorg samen op reis. In de afgelopen jaren vlogen ze onder andere naar India, de Verenigde Staten, Spanje, Turkije, het Verenigd Koninkrijk en Japan. Vertegenwoordigd zijn huisartsen, medisch specialisten, ziekenhuizen, farmaceuten, patiëntenverenigingen, financiële instellingen maar ook de NZa en ambtenaren van het ministerie van Volksgezondheid. Martin van Rijn, inmiddels staatssecretaris, stond in zijn tijd als topambtenaar op het ministerie aan de wieg van deze studiereis voor de beau monde van de gezondheidszorg. Samen met Roger van Boxtel, toenmalig bestuursvoorzitter van verzekeraar Menzis, gaf Van Rijn leiding aan de reizen naar India en de Verenigde Staten. De vlucht van de Nederlandse polder heeft tot doel lering te trekken uit inspirerende initiatieven in het buitenland, daarom draagt deze excursie de naam ‘zorginnovatiereis’. Enkele weken na afloop van de reis is er steevast een zogeheten zorginnovatie-evenement waar de reizigers terugblikken op het uitstapje en de opgedane kennis evalueren.

Martin van Rijn, inmiddels staatssecretaris, stond in zijn tijd als topambtenaar op het ministerie aan de wieg van deze studiereis voor de beau monde van de gezondheidszorg.

Bestuurders kunnen op twee manieren toegang krijgen tot het reisgezelschap. Dat kan door aanmelding bij Coincide, de bv van Dorrit Gruijters, die de reizen organiseert. Of na voorgedragen te zijn door één van de andere deelnemers zoals een zorgverzekeraar of het ministerie van Volksgezondheid. Aan de deelname worden enkele voorwaarden gesteld, zo leert het uitnodigingsbeleid ons. Een deelnemer dient voorzitter van een Raad van Bestuur te zijn of is de hoogst benoemde vertegenwoordiger, de deelnemer verwacht in het komende kalenderjaar niet te vertrekken bij de organisatie en de deelnemer wordt geacht van begin tot het eind deel te nemen aan het programma.

Marjanne Sint destijds bestuurder van de Isala klinieken omschreef de tripjes als de plek waar ‘de houtskool schets van het beleid wordt getekend.’ Michel Dutrée destijds Nefarma-directeur zag de reis als een belangrijke informele overlegtafel: ‘Als je elkaar bij zo’n gelegenheid ziet, is het handig om over heikele kwesties te spreken. Zulk overleg is deel van de bestuurlijke dynamiek. Het zijn ook de plekken waar je eens wat kunt laten vallen om te kijken wat de temperatuur van het water is.’

Van de radar verdwenen

Informatie over de zorgreizen na 2012 is spaarzaam voorhanden. Er verschijnen niet langer deelnemerslijsten en verslagen. Die ontwikkeling loopt parallel aan de toenemende ophef over de tripjes. Verschillende kranten maken melding van de reizen; De Telegraaf kwalificeert ze als ‘geheime luxe zorgreisjes’ en Trouw noemt de zorginnovatiereis als informele overlegtafel waar onder andere deals over medicijnen worden gesloten. In de Tweede Kamer wordt minister Schippers om opheldering gevraagd over de deelname van haar ambtenaren. Zo vindt SP-Tweede Kamerlid Renske Leijten het opmerkelijk dat toezichthouders reizen met degene op wie ze moeten toezien. Schippers biedt weinig duidelijkheid over het belang van de reis en de kosten.

Toch blijken het niet alleen de ambtenaren van Schippers die meegaan op reis, de minister doet zelf ook mee.

Toch blijken het niet alleen de ambtenaren van Schippers die meegaan op reis, de minister doet zelf ook mee. Met name dit feit doet de verwondering over de tripjes toenemen.  Kort voor aanvang van de zorginnovatiereis 2011 naar Londen meldde de bewindsvrouw zich aan. Schippers werd ingevlogen om op informele wijze haar visie op de zorg te delen en hierover met het reisgezelschap in gesprek te gaan. Tijdens die discussie zei de minister onder andere dat zij wil dat zorgverzekeraars een hoofdrol krijgen bij het verdelen van geld over ziekenhuizen.

Na 2012 gaan de excursies door. Vanaf 2013 reist er jaarlijks een delegatie achtereenvolgend naar Istanbul, Brussel, Londen en Kopenhagen. Dorrit Gruijters is namens het bedrijf Coincide verantwoordelijk voor de organisatie van het evenement. Coincide faciliteert naar eigen zeggen het innovatieproces van de zorgsector door het verbinden van managers, directieleden en bestuurders. FTM benadert Gruijters voor een gesprek over de achtergrond, inhoud en resultaten van de zorginnovatiereis. Zij weigert een gesprek met als verklaring: ‘In deze periode van het jaar richt ik mij op andere werkzaamheden en bereid ik mij voor op een korte sabbatical. Ik ben daarom helaas niet in de gelegenheid FTM te woord te staan.’ Het is kenmerkend voor de sluier waarachter de zorginnovatiereizen sinds enkele jaren plaatsvinden.

'Dat moeten we in Nederland ook doen'

Over de reizen voor 2012 is tot nu toe meer bekend.  Als topambtenaar had Martin van Rijn de taak de geesten rijp te maken voor het net ingevoerde nieuwe zorgstelsel waarin marktwerking centraal staat. Daarmee zijn de Verenigde Staten een voor de hand liggende reisbestemming. Begin 2007 reist een delegatie uit Nederland af naar Washington en Boston. Voormalig Amerika-correspondent Charles Groenhuijsen verwelkomt het gezelschap en stelt verwonderd de vraag: ‘Wat komen jullie hier doen? De gezondheidszorg in de Verenigde Staten is een namelijk een systematisch chaos en wat denkt u daarvan te willen leren?’ Groenhuijsen spreekt over een systeem met hoge kosten, veel onverzekerden en grote ongelijkheid.

Op de vraag van de oud correspondent komt geen helder antwoord. Wat overheerst is het gevoel dat veel zaken thuis in Nederland beter geregeld zijn dan in Amerika. De VS is kampioen zorgkosten maar is als het gaat om kwaliteit op z’n best een goede middenmoter. NZa-baas Frank de Grave is desondanks vergenoegd over de wijze waarop Amerikanen de kwaliteit van zorg weten te vatten in ranglijstjes: ‘Dat moeten we in Nederland ook doen.’ Tijdens het verblijf bezoeken de reizigers opiniemakers, ziekenhuizen, overheidsinstellingen, denktanks en één verzekeraar. 

Philips Healthcare

Ongeveer veertig mensen passeren jaarlijks de detectiepoortjes van Schiphol om deel te nemen aan de zorgreis. Inmiddels bestaat de lijst met participanten uit een notoir gezelschap. Het overzicht  wordt gesierd door namen als Frank de Grave, Wouter Bos, Marleen Barth, directeur van de Consumentenbond Bart Combée en minister Edith Schippers. Naast zorgbestuurders, ambtenaren, verzekeraars en farmaceuten nemen er ook vertegenwoordigers van financiële instellingen en handelaren in medische apparatuur plaats aan boord. De toenmalig directeur van Philips Healthcare Benelux Hans Bossink gaat diverse malen mee op reis. Voor Philips is de handel in medische apparatuur van essentieel belang. In 2012 was de afdeling Healthcare goed voor 40 procent van de omzet van het bedrijf. Verder is de van oorsprong Eindhovense elektronicagigant wereldmarktleider in patiëntbewakingssystemen. Namens de financiële instellingen reisde onder andere  Gijs van Wijgerden voor ING Bank, Linze Dijkstra als afgezant van ABN Amro en Joris de Jong voor Fortis mee.

 Voor Philips is de handel in medische apparatuur van essentieel belang

De kosten van de reis komen voor rekening van de deelnemende organisaties. Omdat die organisaties in veel gevallen gefinancierd worden uit publieke middelen betaalt de belasting- of premiebetaler indirect het grootste deel van de zorginnovatiereis. Wat de precieze kosten zijn verschilt per jaar. Zo kost de reis uit 2007 naar Washington en Boston 10.591 euro per persoon, een jaar later gaat de reis naar Japan. Die kost 11.662 euro. In 2012 blijven de zorgbestuurders wat dichter bij huis. De reis naar München kost dan slechts 4.403 euro. Omdat er gemiddeld veertig zorgbestuurders deelnemen aan de reis leert een snelle rekensom dat de excursie van de Nederlandse zorgelite ieder jaar enkele tonnen kost. 

Netwerkreis

Welke vooruitgang hebben de buitenlandse inzichten onze gezondheidszorg gebracht? Hoewel de directeur van Zorgverzekeraars Nederland jaarlijks meereist, weet de belangenvereniging van zorgverzekeraars die vraag niet te  beantwoorden. Woordvoerder Wouter Kniest vertelt ons: ‘Die vraag is onmogelijk te beantwoorden. Er zijn heel veel vergaderingen, discussiebijeenkomsten en presentaties in een jaar en tezamen leiden die tot een bepaald eindresultaat.  Je kunt niet één bepaalde ontwikkeling toedichten enkel aan de zorgreis.’

'De zorginnovatiereis biedt tijd en ruimte om elkaar wat langer te spreken, bijvoorbeeld over mogelijke samenwerking'

De Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) heeft het nut van de excursie wel duidelijk voor ogen. Zij omschrijven de zorginnovatiereizen bovenal als een ‘netwerkreis’. Voor de vereniging is de reis naast een educatief werkbezoek ook een waardevolle ontmoetingsplaats. ‘Wij werken nauw samen met onze stakeholders binnen en buiten de zorg. De zorginnovatiereis biedt tijd en ruimte om elkaar wat langer te spreken, bijvoorbeeld over mogelijke samenwerking,’ zegt de LHV. Wanneer het gaat over de opbrengsten van meer dan tien jaar samen reizen blijkt de winst voor de Nederlandse gezondheidszorg volgens de Vereniging niet te zitten in de bezochte buitenlandse projecten maar juist in de samenwerkingsverbanden die tijdens de trip gesmeed zijn.

‘De huisarts heeft een cruciale rol in de Nederlandse zorg, die nog groeit met de overheveling van zorg vanuit de ‘tweede lijn’ naar de eerstelijnszorg. Daarbij is samenwerking zeer belangrijk. Nauwe en constructieve contacten hebben in de afgelopen jaren onder andere geleid tot samenwerkingen in VELO (Verenigde Eerstelijns Organisaties), de Agenda voor de Zorg en Het Roer Gaat Om. Te denken valt dan aan afspraken over het terugdringen van administratieve lasten, goede medicatieoverdracht, preventie, bevorderen van therapietrouw en zo voort,’ verklaart de LHV.

Voor de koepel van patiëntenorganisaties NPCF wordt standaard een stoel vrijgehouden aan boord van het vliegtuig. Patiëntenfederatie NPCF zegt de deelname te financieren uit het ‘reguliere opleidingsbudget.’ De organisatie die het belang van de patiënt vertegenwoordigt geeft aan vooral mee te reizen om de deskundigheid van de directie te bevorderen. ‘Na afloop bespreken we welke elementen er aanleiding geven tot reactie of beleidsbeïnvloeding.’ FTM werpt de vraag op of het volgens de federatie geoorloofd is om jaarlijks te reizen met de partijen die zij namens de patiënt kritisch en onafhankelijk moeten volgen? Die vraag laat de NPCF onbeantwoord.

Kliekjes

Voor Bart Combée, directeur van de Consumentenbond, was dit aanvankelijk wel een overweging om niet mee te gaan. ‘Ik wil geen onderdeel worden van een groepje. Als het een kliekje wordt dan is het fout.’ Uiteindelijk ging Combée één keer mee op de zorginnovatiereis met als bestemming Barcelona. Volgens Combée was die reis bijzonder leerzaam: ‘ We hebben als Consumentenbond geregeld kritiek op de manier waarop onze zorg functioneert. Dan is het ook wel eens goed om na te denken over alternatieven. Ik ben meegegaan vanwege het inhoudelijke programma. Catalonië is zeer interessant vanwege de verhouding tussen privaat en publiek. Maar je ziet daar ook veel verticale integratie: het samenvoegen van de eerste en tweedelijns zorg. Daarom hebben wij bijvoorbeeld veel zorginstellingen bezocht waar die anderhalvelijns zorg geleverd wordt.’

‘In principe is zo’n reis een uitgebreid congres. Ik snap best dat sommige mensen vragen wat het nut is van de reis. Je kunt natuurlijk ook gewoon het boek lezen,’ grapt Combée. ‘Of er uiteindelijk bepaalde innovaties in de zorg tot stand komen door de zorgreis is lastig te bepalen. Nieuwe initiatieven kunnen ook het gevolg zijn van een congres, het lezen van een boek of een reis die men zelfstandig heeft gemaakt.’

‘De reis naar Barcelona had een vol programma: we begonnen soms al om half negen ’s morgens en gingen door tot na het diner. Bepaald geen feestreis dus.  Of er nu deals gesloten worden tijdens zo’n reis weet ik niet. Met mij in ieder geval niet. Het is wel zo dat je elkaar na zo’n reis beter kent en dat je aan het einde van het dagprogramma wel eens samen aan de bar zit,’ stelt Combée.

Zelfde gezicht andere broodheer

Bij het bekijken van de vakantiefoto’s ziet men door de jaren heen veel dezelfde gezichten; de namen blijven hetzelfde maar de broodheren veranderen wel eens. Geestelijk vader van de zorginnovatiereis Martin van Rijn nam van 2006 tot 2007 als Directeur-Generaal Gezondheidszorg (VWS) deel aan de reizen. Vanaf 2008 tot en met 2012 vertegenwoordigde Van Rijn pensioenuitvoerder PGGM. Als onderdeel van een van zijn nevenfuncties adviseerde hij toen ook de Nederlandse Zorgautoriteit. Om vervolgens eind 2012 weer terug te keren naar het ministerie van Volksgezondheid, ditmaal als staatssecretaris.

 Frank de Grave laat zich in de eerste jaren businessclass invliegen namens de NZa, later is hij bestuursvoorzitter van de Federatie van Medisch Specialisten

Iris van Bennekom staat in 2006 en 2007 op de deelnemerslijst als voorzitter van de NPCF, als voorstander van de zorgverzekeringswet is zij een goede gesprekspartner. In 2008 wordt Van Bennekom directeur-generaal langdurige zorg op het ministerie van Volksgezondheid. Oud-minister van defensie en prominent VVD’er Frank de Grave laat zich in de eerste jaren businessclass invliegen namens de NZa, later is hij bestuursvoorzitter van de Orde van Medisch Specialisten. Tijdens de Münchenreis, waar het gezelschap onder andere de BMW-fabriek bezoekt, vertegenwoordigt Wouter Bos KPMG, enkele maanden later is hij bestuurder van het VU Medisch Centrum. Begin 2006 was Wim van der Meeren nog de afgevaardigde namens het St. Elisabeth Ziekenhuis, vanaf 2009 vertegenwoordigt Van der Meeren zorgverzekeraar CZ op de innovatiereis.

Bestuurders ontvluchten de vergaderzalen om onder het genot van een hapje en een drankje te netwerken en vastgelopen overleg uit het slop te trekken. De zorginnovatiereis biedt daartoe wellicht het meest geschikte podium. Enkele honderden kilometers verwijderd van de polder zien de hoofdrolspelers van de Nederlandse gezondheidszorg alleen elkaar en dat een week lang. Dat biedt een stuk meer kansen voor contact dan een kort gesprek bij de bitterballen na een congres. Informele ontmoetingsplekken zoals de zorginnovatiereis vormen het toneel voor het betere lobbywerk.