Effect van luchtvervuiling op fietsers onderschat

Een straatje omfietsen loont. Ook het mijden van de spits levert flinke gezondheidswinst op. Want fietsers worden door hun verhoogde hartslag en de ademhaling veel meer blootgesteld aan uitlaatgassen en ultrafijnstof dan andere verkeersdeelnemers.

Het is een onderbelicht gegeven dat in veel onderzoek naar luchtkwaliteit wel terug te vinden is, maar op zichzelf nauwelijks aandacht krijgt. Vorige week kwam het en passant weer langs in medisch tijdschrift The Lancet, dat een artikel wijdde aan de komst van de elektrische deelscooters van Felyx naar Amsterdam. Uitstoot van scooters is slecht, maar voor fietsers dubbel zo gevaarlijk. Scooters rijden namelijk naast de fietsers, die vanweg hun inspanning bovendien meer lucht inademen dan andere verkeersdeelnemers. GGD-onderzoeker Moniek Zuurbier zou het daarom wel weten, als ze in Amsterdam zou wonen.

Wie bijvoorbeeld van Zuid naar de binnenstad fietst kan veel beter door het Vondelpark rijden dan over de Overtoom. Het is niet alleen leuker, het is ook echt veel gezonder, stelt Zuurbier. "Mensen bevinden zich gemiddeld een uur per dag in het verkeer. Toch zorgt dit uurtje voor ongeveer een vijfde van de dagelijkse dosis luchtverontreiniging die de gemiddelde forens binnenkrijgt." Voor Amsterdamse fietsers ligt dat nog veel hoger.

Uit een studie die Zuurbier begin dit jaar als onderzoeker bij de GGD Gelderland-Midden heeft uitgevoerd, blijkt dat ongeveer 25 procent van de luchtverontreiniging op fietspaden van (brom)scooters afkomstig is. "En bedenk dan even dat de helft van de luchtverontreiniging al aanwezig is door externe factoren. Dus één kwart komt van scooters, en alle andere gemotoriseerde verkeersdeelnemers zoals bussen, vrachtwagens en bestelauto's zorgen voor de overige 25 procent. De mate van verontreiniging die scooters veroorzaken wordt echt onderschat," waarschuwt Zuurbier.

Vervroegd overlijden
Luchtverontreiniging is volgens internationale experts één van de meest onderschatte oorzaken voor vervroegd overlijden. In Nederland leven we gemiddeld 13 maanden korter door luchtverontreiniging. Jaarlijks sterven ongeveer 6,5 miljoen mensen vroegtijdig door slechte lucht, meer dan alle slachtoffers van hiv-aids, tbc en malaria bij elkaar, stelt de WHO. De meeste doden vallen overigens niet door uitstoot van het verkeer, maar door de rook van kookvuurtjes in hutten in derdewereldlanden. Hier in de stad is het verkeer wel de grootste oorzaak van slechte lucht. Maar daarom is het ook zo'n onderbelicht probleem.

Want volgens Zuurbier is het probleem van slechte lucht dat die lang niet altijd zorgt voor luchtwegirritatie, iets waar vooral astmapatiënten last van hebben. Veel schadelijker zijn de ultrafijne deeltjes in rookgassen die via de longblaasjes tot in de bloedbaan doordringen. Daar merken de meeste fietsers en voetgangers maar weinig van. Hetzelfde geldt voor automobilisten, die in het stadsverkeer via de uitlaat van de voorganger hoge concentraties rookgassen hun eigen auto inblazen. Nauwelijks merkbaar, maar wel zeer schadelijk. Tijdens onderzoeken van Zuurbier bleek dat deeltjes uit ingeademde uitstoot al na zes uur voor effect zorgen op de luchtwegen en zichtbaar zijn in de bloedwaarden, met een veel grotere kans op hart- en vaatziekten tot gevolg. Het benzeen in de uitlaatgassen van (snor)scooters is zelfs behoorlijk kankerverwekkend.

"Luchtvervuiling wordt onderschat omdat je er meestal niet direct iets van merkt. Het is een voordeel dat de uitlaatgassen van een scooter behoorlijk stinken, ook al zegt dat niet zoveel over de specifieke kwaadaardigheid, maar uitstoot valt meestal gewoon niet erg op."

Weren oude scooters
Fietsers ademen twee tot vijf keer zoveel lucht in als andere verkeersgebruikers, ook voetgangers lopen een verhoogd risico. Dit komt door de inspanning die het vergt om vooruit te komen, waardoor de hartslag en de ademhaling versnellen. Bovendien dringt de lucht bij een fietser waarschijnlijk dieper door in de longen dan een forens die stil zit, hoewel daar nog weinig onderzoek naar is gedaan. "Fietsen is nog steeds erg gezond, maar het weghalen van de verontreiniging zou fietsen nog een stuk gezonder maken."

Amsterdam wil dat het verkeer in 2025 zoveel mogelijk uitstootvrij is. Volgend jaar wordt een begin gemaakt met het weren van de meest vervuilende scooters die voor 2011 zijn gemaakt, voor bussen, auto's en vrachtwagens gelden al langer veel strengere normen. "Wat fietsers echt helpt bij het verkleinen van de risico's is buiten de spits fietsen, maar dat is voor veel forenzen natuurlijk geen optie. Kies dan voor de wat rustiger straten met minder verkeer," adviseert Zuurbier. Ook wijst ze op de voordelen van start-ups als Felyx die met elektrische deelscooters actief is in de stad. "In sommige Chinese steden zijn scooters met verbrandingsmotoren met onmiddellijke ingang verboden. Gelukkig leven we hier niet in een land waar dat kan gebeuren, maar elektrische deelscooters of e-bikes laten Amsterdammers wel goed zien dat er alternatieven zijn."

Ook zou de gemeente op bepaalde plekken waar de lucht het allerslechtst is al kunnen beginnen met het weren van scooters. "Vuile lucht zorgt voor 5 procent van de ziektelast; maatregelen om luchtverontreiniging tegen te gaan zijn dus hartstikke kosteneffectief. De baat valt natuurlijk niet daar waar de kosten gemaakt worden, maar schone lucht scheelt handenvol geld."

Lees ook: Onverwacht: luchtkwaliteit in Amsterdam niet verbeterd en Lucht in scooterstad Amsterdam is amper schoner

6,5 miljoen mensen sterven elk jaar vroegtijdig door slechte lucht.

Nederlanders leven gemiddeld 13 maanden korter door slechte lucht.

Scooters leveren 25 procent van de luchtvervuiling op fietspaden.

Vuile lucht zorgt voor 5 procent van de ziektekosten.