Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

Wetenschap

NRC checkt: ‘In Nederland zijn 300 mensen extreem-rechts’

Dat zei Tijs van den Brink maandag in het radioprogramma Dit is de Dag.

Foto Evert-Jan Daniels/ANP

De aanleiding:

„Het is net Oprah”, riep Bart Schut, journalist van het Nieuw Israëlietisch Weekblad: „Mark, jij bent een nazi; Thierry, jij bent een nazi; Geert, jij bent een nazi. We zijn allemaal nazi’s!” Schut voerde een verhit debat met Trouw-columnist Stevo Akkerman in het radioprogramma Dit is de Dag. Akkerman had in zijn krant geschreven dat de PVV, Forum voor Democratie en andere gevestigde partijen fascisme salonfähig maken, net als Donald Trump. In de discussie zei presentator Tijs van den Brink dat maar een klein groepje mensen in Nederland extreem-rechts is: „Ik hoorde vanmiddag een getal van driehonderd.”

Waar is het op gebaseerd?

Volgens de eindredacteur van Dit is de Dag had Van Den Brink het getal driehonderd die middag in een uitzending van EenVandaag gehoord. In dat radioprogramma was Jaap van Beek te gast, woordvoerder van de linkse antifascistische onderzoeksgroep Kafka. Hij zei dat 250 à 300 mensen extreem-rechtse denkbeelden hebben en daar actief uiting aan geven. Van Beek vertelt bij navraag dat Kafka aan dit getal komt door acties en demonstraties van extreem-rechtse groeperingen bij te wonen.

En, klopt het?

Laten we eerst even vaststellen wat het betekent om extreem-rechts te zijn. De termen ‘nazi’, ‘fascist’ en ‘extreem-rechts’ worden regelmatig met elkaar verward, ook in de uitzending van Dit is de Dag.

‘Fascisme’ is een term waarmee naar de ideologie van Mussolini wordt gerefereerd, vertelt Sarah de Lange, bijzonder hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. In het fascisme staat de natie boven het individu, en is er sprake van onderdrukking door middel van censuur, geweld, en propaganda. De economie en maatschappij worden in verregaande mate gecontroleerd. De term ‘nazisme’ verwijst naar het gedachtengoed van Hitler en zijn nationaal-socialistische beweging. Kenmerkend zijn ideeën over de raciale superioriteit van het witte ras en racisme tegen niet-witten, Joden en zigeuners.

Extreem-rechts is anti-democratisch, nationalistisch, racistisch, xenofoob en gelooft in een sterke staat, volgens de Nederlandse politicoloog Cas Mudde. Neonazi’s vormen een categorie van klassiek extreem-rechts, net als mensen die teruggrijpen op het Italiaanse fascisme. Onder de noemer extreem-rechts vallen ook ‘moderne’ groepen die niet een specifieke ideologie aanhangen, maar wel onderscheid maken tussen ‘vreemd’ en ‘eigen’ op basis van etniciteit of cultuur. Denk aan de Identitaire Beweging, die sterk islamofoob is maar niet antisemitisch, zegt De Lange.

Er is geen wetenschappelijk onderzoek beschikbaar over het aantal mensen met extreem-rechtse ideeën. Beter te onderzoeken is hoeveel Nederlanders zulke ideeën actief uitdragen, ook al bracht Van den Brink die nuancering zelf niet aan.

De Anne Frank Stichting doet onderzoek naar extreem-rechtse organisaties in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Uit een rapport dat in juni 2017 nog is bijgewerkt, blijkt dat er in ieder geval 26 extreem-rechtse groeperingen in Nederland actief zijn. Ze organiseren acties en demonstraties of zijn actief op sociale media.

Zwart Front is de enige groep die zich nadrukkelijk als fascistisch profileert. Ze hebben vijf actieve leden. Het aantal actieve neonazi’s is aanzienlijk groter, verenigd in ongeveer tien organisaties zoals Blood & Honour Nederland. De extreem-rechtse, neonazistische Nederlandse Volks-Unie haalde 1.154 stemmen bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2014, toen de partij in drie steden meedeed. Ook zijn er relatief nieuwe groeperingen als Brabant Zeeland Tegen Vluchtelingen, die focussen op thema’s als Zwarte Piet, ‘islamisering’ en vluchtelingen.

Uit een optelsom van de geschatte aantallen leden van zestien groepen, blijkt dat ongeveer 190 mensen bij een extreem-rechtse groepering zijn aangesloten. Van negen groepen is het aantal actieve aanhangers niet bekend. Het is daarom niet ondenkbaar dat er driehonderd actieve extreem-rechtse Nederlanders zijn. De AIVD hanteerde dit cijfer in 2010. Ook De Lange denkt dat er enkele honderden extreem-rechtse activisten zijn. „Extreem-rechts krijgt weinig mensen op de been bij acties en demonstraties.”

Conclusie

Hoewel exacte cijfers ontbreken, zijn er meerdere schattingen die uitgaan van 200 à 300 extreem-rechtse mensen in Nederland die hun ideeën actief uitdragen. We beoordelen de uitspraak daarom als grotendeels waar.

Ook een bewering zien langskomen die je gecheckt wilt zien? Mail nrccheckt@nrc.nl of tip via Twitter met de hashtag #nrccheckt.