Vijf vragen: Waarom kon een Armeens gezin negen jaar lang procederen?

1. Hoe is het mogelijk dat asielzoekers nog steeds zo lang kunnen procederen?

Om te voorkomen dat asielzoekers wortelen in Nederland terwijl ze niet mogen blijven, hebben opeenvolgende kabinetten gepleit voor kortere asielprocedures. Inmiddels krijgt een vreemdeling officieel binnen zo'n twee maanden te horen of hij mag blijven.

De praktijk is weerbarstiger. Vooral omdat vrijwel geen enkele asielzoeker zich neerlegt bij een afwijzing. Zij gaan daartegen in (hoger) beroep. Dit proces kon tot voor kort zo 2,5 jaar duren. Soms nog langer door een gebrek aan menskracht bij de IND en rechtbanken om de verweren te beoordelen. Extra problematisch wordt het als de identiteit van de asielzoeker onduidelijk is of als het land van herkomst niet wil meewerken aan gedwongen terugkeer.

De procedure duurt nóg langer als vreemdelingen op basis van nieuwe feiten een nieuwe asielaanvraag indienen. Bijvoorbeeld als ze zich bekeren, als ze een medisch probleem ontwikkelen of bij oplaaiend geweld in het thuisland. Elke nieuwe asielaanvraag kan weer jaren duren. Door verzoeken te stapelen, kunnen asielzoekers hun verblijf jarenlang rekken.

'Het ligt niet aan de asielzoeker, maar aan de gebrekkige besliscapaciteit van de overheid', vindt onderzoeker Carolus Grütters van het Centrum voor Migratierecht van de Radboud Universiteit Nijmegen echter. 'De wachttijd kan sterk verminderen door meer personeel aan te nemen. De politiek heeft zelf besloten om dat niet te doen.'

2. Op welke gronden heeft het Armeense gezin uitzetting weten te voorkomen?

Het zou te gevaarlijk zijn voor de vrouw en haar kinderen om terug te keren naar Armenië, bepleitte hun advocaat na aankomst in 2008. Landgenoten zouden hen iets willen aandoen omdat de vrouw het kind is uit een gemengd huwelijk tussen een Azeri-moeder en een Armeense vader. De rechter trok enkele jaren geleden een streep door dit verhaal.

Wat haar zaak bemoeilijkt, is dat zij volgens de rechter consequent haar ware identiteit en nationaliteit heeft verzwegen. Zo lang deze niet zijn vastgesteld, is het moeilijk om een gezin uit te zetten. Al in 2011 verwierp de Raad van State haar verweer dat ze staatloos is en geen paspoort heeft. Uiteindelijk hebben de Armeense autoriteiten vastgesteld dat zij een landgenoot is en zijn onlangs reisdocumenten voor haar en haar kinderen beschikbaar gesteld. Daarop staan andere namen dan die in de Nederlandse media bekend zijn. Moeder blijft hun aliassen volhouden.

3. Hoe vaak komt dit voor, hoeveel asielzoekers procederen bijvoorbeeld al langer dan vijf jaar?

De IND kan zo'n overzicht vooralsnog niet overhandigen aan de Volkskrant. Onderzoeker Grütters schat dat het een vrij beperkte groep is. 'Als je het over een paar honderd gezinnen met gewortelde kinderen hebt, dan heb je het wel gehad. Een zeer bescheiden aantal op zeventien miljoen inwoners', aldus Grütters. Volgens hem zijn politici bang voor een aanzuigende werking, dus dat meer asielzoekers komen als je zo'n geworteld gezin toelaat. 'Politici zijn bang dat er morgen een miljoen illegale kinderen op het Binnenhof staan. Dat gebeurt dus niet.'

4. Hoe moet het nu verder met de kinderen Howick en Lili?

Het is juridisch een interessante kwestie of minderjarige asielzoekers alleen uitgezet kunnen worden. 'Strikt genomen is het besluit genomen om hen uit te zetten. Zodra ze worden gevonden, denk ik dat ze op het vliegtuig worden gezet', zegt Grütters. Justitie beaamt dat zij een reisdocument hebben en terug naar hun moeder in Armenië kunnen.

Maar dan moeten de kinderen wel eerst gevonden worden. En wat als de moeder van de radar verdwijnt en niet in de ontvangsthal van het vliegveld in hoofdstad Jerevan staat? Naar wie moeten ze dan toe? In dat geval zal de IND familieleden in Armenië moeten opsporen. Volgens moeder is er geen familie in Armenië of gaan ze naar een weeshuis. Zij zouden sinds de jaren negentig in Rusland wonen.

5. Dus de kinderen mogen misschien toch blijven?

Het lot van Howick en Lili is vooralsnog ongewis. Zolang zij spoorloos zijn, gebeurt er niks. Ze gaan wel een leven in de illegaliteit tegemoet. Volgens internationale verdragen houden ze recht op onderwijs en zorg. Het risico blijft om op elk moment opgepakt en uitgezet te worden.