Trump geeft ultrarechtse randgroepen nieuwe hoop

Afgelopen week dreigde hij zowel Noord-Korea als Venezuela met militair ingrijpen. Hij reageerde op acties van de regimes in die landen, toch valt op met welk gemak hij spreekt over de mogelijke inzet van Amerika's strijdkrachten. Alsof hij niet beseft dat hij voor twee kruitvaten staat die bij een verkeerde beweging in zijn gezicht kunnen ontploffen.

Normaal zou het weinig glorieuze verleden van Amerikaanse interventies in Oost-Azië en Latijns-Amerika hem nederiger en voorzichtiger moeten maken in wat hij roept. Maar het betrachten van terughoudendheid is niet zijn sterkste kant. Vooral zijn 'Vuur en Furie'-dreigement tegenover zijn Noord-Koreaanse tegenspeler Kim Jong-un leverde hem veel kritiek op.

Inmiddels heeft Trump het nog zwaarder te verduren vanwege het drama in Charlottesville. In dat universiteitsstadje in de staat Virginia werd zaterdag door blanke nationalisten gedemonstreerd tegen het verwijderen van een standbeeld van generaal Robert Lee, de opperbevelhebber van het leger van de Zuidelijke staten die zich in de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) verzetten tegen de afschaffing van de slavernij. Onder de betogers waren aanhangers van de uiterst rechtse 'alt-right'-beweging, leden van de Ku Klux Klan, neo-nazi's en andere white supremacists die geloven in de superioriteit van het blanke ras. Zij marcheerden met fakkels door de straten, botsten met linkse tegenbetogers en riepen nazi-leuzen en scholden op joden. Op het eind reed een man in een grijze Dodge Challenger in op de tegendemonstranten, van wie er een de dood vond.

Beest bij de naam noemen

Trump veroordeelde de aanslag, maar noemde de blanke nationalisten niet bij naam. De schuld voor alle 'haat, onverdraagzaamheid en geweld' ligt bij 'vele partijen', zei hij. De president kreeg meteen de volle laag, ook van conservatieven uit zijn eigen Republikeinse partij. Senator Marco Rubio uit Florida twitterde dat de president moet zeggen waar het op staat: dit was een 'terreuraanslag door white supremacists'.

Wat heeft Trump bewogen het beest niet bij de naam te noemen? Electorale overwegingen kunnen een rol hebben gespeeld: veel blanke nationalisten hebben op hem gestemd. David Duke, een oud-leider van de Ku Klux Klan, zei zaterdag dat hij en zijn mededemonstranten 'de belofte van Donald Trump in vervulling zullen doen gaan om ons land terug te krijgen'.

Voor menigeen in Amerika heeft Trump de schijn tegen en heeft hij bijgedragen aan een klimaat waarin een tragedie als in Charlottesville kon ontstaan. The New York Times wees er zondag op hoe een van zijn campagnemedewerkers vorig jaar een beeltenis op Twitter plaatste waarin naast het hoofd van Hillary Clinton een Davidster was geplaatst waaruit geld stroomde. Ook eiste Trump jaren geleden dat Barack Obama, de eerste zwarte president van het land, zou bewijzen dat hij in Amerika was geboren.

Trump ontkent alles: 'Ik ben de minst racistische persoon die je ooit ontmoet hebt.' Hij mag er graag op wijzen dat zijn schoonzoon en dochter belijdende joden zijn. 'Ongeacht onze kleur, afkomst, religie of politieke partij, wij zijn ALLEMAAL EERST AMERIKANEN', beklemtoonde de president zondag in een verklaring.

^{Lees verder onder de video}

Zwaar gepolariseerd

Het zou ook te ver gaan hem neer te zetten als verantwoordelijk voor het geweld in Charlottesville.  De dader zat in de auto, niet in het Witte Huis. Dit wil niet zeggen dat er niet iets goed mis is in Amerika en dat Trump daarin geen rol speelt.

Zaterdag wreekte zich in Virginia dat het land zwaar gepolariseerd is. De bevolking is in tweeën gespleten en de twee helften staan met de rug naar elkaar toe. Ze verstaan elkaars taal niet meer of willen die niet begrijpen. Trump is daarvan niet de oorzaak maar het gevolg; hij is niet de aanstichter maar het symptoom.

In zijn inauguratierede wierp hij zich op als spreekbuis van een van de twee helften, de wat hij noemde 'vergeten Amerikanen'. Die zijn veelal afkomstig uit de blanke middenklasse. Zij bezorgden hem het presidentschap omdat zij zich miskend en misdeeld voelen door toedoen van de gevestigde orde in politiek, maatschappij en media. Trump wil helpen hun soms terechte grieven weg te nemen en dat is democratisch gezien zijn goed recht en zelfs zijn plicht. Alleen is het land niet gediend bij een ideologische scherpslijper. Een president is er voor alle Amerikanen en moet soms schipperen en bereid zijn tot compromissen die de achterban niet alles geven wat hij wil. Het is vele presidenten overkomen.

Trump realiseert zich dit te weinig. Hij bedient zich vaak van een retoriek van de verschroeide aarde, niet alleen buitenlands maar ook binnenslands. Met dat laatste heeft hij het monster van extreem-rechtse randgroeperingen nieuw leven ingeblazen. Misschien is 'Charlottesville' voor hem een leermoment.