Spong is een deugmens, Hiddema onderschat het gevaar van zijn macht: een dubbelgesprek

Het eerste glas wijn is nog niet besteld als Gerard Spong (71) een ontboezeming doet die Theo Hiddema (73) van zijn stuk brengt. De jongste van de twee strafrechtadvocaten moest zes weken geleden in allerijl een operatie aan zijn hart ondergaan. Vijf bypasses kreeg hij, en ontsnapte zo aan de dood.

'Wat? Jij? Hoe kom je daaraan?' vraagt Hiddema aan Spong. Zijn recente ooglidcorrectie waarmee hij Spong op zijn beurt had overvallen, valt er spontaan bij in het niet. Hiddema: 'Het komt zeker door die sportschool van je.'

'Neehee', zegt Spong. 'De cardioloog zei tegen mij dat de verstoppingen van mijn kransslagaders onverenigbaar waren met het leven, maar dat het spinnen mijn leven heeft gered.'

Hiddema: 'Maar merkte je dan niks, dat je moe was of zo?'

Spong: 'Ik werd bij het uitlaten van de hond al benauwd als ik bij de hoek van de straat was. En die spinninglessen werden steeds zwaarder voor mij. Maar nu ik geopereerd ben, kan ik met dit hart volgens de cardioloog 140 worden. Dat is nou ook weer niet de bedoeling!'

Hiddema: 'In dat geval kun je net zo goed ook je ogen nog even laten liften.'

Ze treffen elkaar op het terras van het Pulitzer-hotel, aan de Amsterdamse Keizersgracht. Spong is er kind aan huis, zijn kantoor ligt om de hoek. Na verhitte discussies met de manager heeft hij het voor elkaar gekregen dat hij 'als enige gast' zijn huisdier, een yorkshireterriër, mee mag nemen naar het restaurant van het hotel. Terwijl zijn vriend en hij het diner nuttigen, kijkt het beestje dan vanuit zijn kooitje in de hoek toe.

Net als Theo Hiddema behoort Spong tot de top van de Nederlandse strafpleiters. Hij begon in 1976, een jaar later dan Hiddema, en maakte naam door onder anderen leden van de Rote Armee Fraktion en oud-voetballer Patrick Kluivert te verdedigen. Hiddema stond onder anderen NSB-weduwe Rost van Tonningen en de Bende van Venlo bij en stort zich sinds maart op zijn nieuwe bestaan: dat van Tweede Kamerlid voor het Forum voor Democratie.

Tegenpolen

De strafpleiters hebben een diep respect voor elkaars carrière, maar staan tegelijkertijd symbool voor de stromingen die Nederland verdelen. De een wil immigranten welkom heten, de ander sluit liever de grenzen. De een waarschuwt voor een overvloed aan haat, de ander wil dat haatzaaien niet langer strafbaar is. De een vindt dat Geert Wilders de samenleving 'vergiftigt' zoals Hitler dat deed in Duitsland. De ander prijst de PVV-leider juist als een ridder van het vrije woord.

'Gerard, hou nou toch eens op over de oorlog', verzucht Hiddema als het thema ter sprake komt. 'Je hebt geen trauma.'

Spong: 'Ik loop elke dag over de Elandsgracht met mijn hondje. Dan moet ik heel vaak denken aan de Joden die uit die huizen zijn gehaald. Hoe hebben zij destijds afscheid genomen van hun huisdier? Hebben ze toen ook tegen hun hondje gezegd: lieve schat, morgen ben ik weg? Heel kleine dingen. Maar het is wel gebeurd. Hier, om de hoek.'

Het zal niet de enige keer zijn dat de Tweede Wereldoorlog ter sprake komt deze avond. Spong schaamt zich diep voor de discussie die in Nederland woedt over de aantallen vluchtelingen die ons land kan opnemen. 'Moet u zich eens voorstellen dat deze discussie kort na de Tweede Wereldoorlog in andere landen zou zijn gevoerd over Joden. Dan stijgt het schaamrood je naar de kaken.'

Hiddema: 'Kom, kom, kom, Gerard. Die vergelijking is totaal misplaatst!'

Spong: 'Meneer Hiddema is geen globalist, zoals ik. De laatste 400, 500 jaar hebben de Europeanen zich volkomen frank en vrij gevoeld om in andere continenten als beesten huis te houden en daar de boel leeg te roven. Gelet op die geschiedenis zou iedereen het recht moeten hebben om zich te vestigen waar hij of zij zich het meest gelukkig voelt.'

Hiddema: 'Dat is een utopie. Daar is onze verzorgingsstaat niet op ingericht, onze sociale cohesie niet.'

Spong: 'Sociale cohesie is een kunstmatig begrip. Dat wordt er te pas en te onpas bijgehaald. Er zou toch best sociale cohesie kunnen zijn tussen jou en een moslim of een zwarte uit Nigeria?'

Hiddema: 'Natuurlijk kan dat. Als je veertig jaar in de strafpraktijk hebt verkeerd, ben je als geen ander in staat om te onderkennen dat er in iedere menselijke ziel iets schuilt waardoor je met compassie met een ander door een deur kan. Maar je kunt niet veertigduizend mensen met een bepaalde achtergrond pardoes in een samenleving neerzetten. Dan belast je die mensen wel heel erg met je kosmopolitische vrijzinnige gedachten.'

Spong: 'Maar jij zit nu die oesters te vreten die met weinig sociale cohesie uit Frankrijk komen.'

Hiddema: 'Nou, die Fransen weten tenminste iets netjes voort te brengen wat wij in dankbaarheid aanvaarden.'

Ze barsten beiden in schaterlachen uit.

_{Tekst gaat verder onder foto.}

Goede kennissen

Hun politieke standpunten zijn zo goed als onverenigbaar, waardoor ze soms op hoge toon discussiëren. Ze zijn het gewend. Meermaals namen ze het tegen elkaar op in praatprogramma's op tv. Maar wat nu meer dan ooit opvalt, is de warme ondertoon, bijna genegenheid, waarmee ze elkaar bejegenen.

Dat zit zo: in april vorig jaar overleed Hiddema's vrouw Gerrie aan longkanker. Het brak hem volledig. Hij had de uitvaart geregeld in het Limburgse dorp Eijsden, nog onder Maastricht, ver van de Amsterdamse grachtengordel. Het was een afscheidsdienst in kleine kring. Daar, in de kerk van Eijsden, zag Hiddema tot zijn verbazing opeens een Amsterdamse collega, die hij niet eens had uitgenodigd: Gerard Spong.

Hiddema, als Spong even naar het toilet is: 'Dat hij daar was, heeft me zo diep geraakt. Dat zegt alles over hem.'

Als Spong weer is aangeschoven, wordt de woordenstrijd hervat. Of Spong een Gutmensch is?

Hiddema: 'Ja, hij is wel een deugmens, in politiek opzicht. Als je zo goedhartig bent - laat iedereen maar tot mij komen - nou, dan weten ze hem wel te vinden. Intussen is hij de eerste die zich kapot ergert als hij ziet wat er dan op hem afkomt. Maar hij is ook een schavuit. Hij houdt van chargeren, de boel op scherp zetten. Tegelijkertijd zou ik wel bij hem kunnen onderduiken.'

Als Hiddema even later naar buiten is om een mentholsigaret te roken, zegt Spong: 'Zolang ik hem ken, houdt Theo van stevige, rabiate standpunten. Maar we weten allemaal dat er ook een zekere scherts bij zit. Je kunt het vaak zien aan de twinkeling in zijn ogen. Of aan zijn sardonische grijns. Hij geniet ervan om de boel een beetje op stang te jagen.'

De discussie komt op Geert Wilders. Al sinds de opkomst van de PVV-leider verzet Spong zich fel tegen zijn gedachtengoed. Tot onbegrip van Hiddema, die Wilders te vuur en te zwaard verdedigt.

Spong: 'De beweringen van meneer Wilders en zijn vocabulaire symboliseren een vergiftiging in de harten van het Nederlandse volk. Hij is op een griezelige manier bezig om mensen tegen elkaar op te zetten. En als dat eenmaal gebeurd is, is het heel moeilijk om de klok terug te draaien. Zoals de geschiedenis leert.'

Hiddema: 'Wilders wil helemaal niet dat er een Marokkaan ook maar een buil of een schram overhoudt aan een confrontatie met een Nederlander. Er wordt door Wilders geen enkele Nederlander opgehitst om een Marokkaan iets aan te doen. Totaal niet.'

Spong: 'Hoe weet je dat zo zeker?'

Hiddema: 'Ach, die Wilders is zo lief.'

Spong: 'Ik vind het een gevaarlijke man.'

Hiddema: 'Het is mijn persoonlijke beschouwing. Nog iets: hij houdt van katten.'

Spong: 'Hitler hield ook van...'

Hiddema, meteen: 'Ja, die aaide ook zijn herdershond. Dat verhaal kennen we nou ook wel. Dat relativeren in dit land tegenwoordig...'

Spong: 'Relativeren? Is dat zo?'

Hiddema: 'Niks is meer van waarde, want in Duitsland aaide ook iemand zijn herdershond.'

Politiek

Zijn nieuwe rol als Kamerlid voor Forum voor de Democratie bevalt Hiddema goed. Natuurlijk, debatten zijn vaak 'oersaai', de procedures 'stroperig' en de rituele dansen op het Binnenhof leiden veelal 'tot niets'. Hiddema: 'Als je gewend bent om je eigen bedrijf renderend te houden, zoals Gerard en ik, wil je daar gillend weglopen.'

Spong: 'Maar Theo, je hebt nu macht. Je kunt bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen beïnvloeden. In the end sta jij je stem uit te brengen in de Kamer.'

Hiddema: 'Macht is iets sinisters. In de advocatuur vecht je tegen de stroom in. Het zal je worst wezen wat ze van je vinden. Maar ik kom opeens in een heel andere psychologische situatie. In december, toen ik me aan de partij verbond, ging ik meteen mee op verkiezingstournee. Met een busje het land in: Ter Apel, Pijnacker: ik was er nog nooit geweest. En die zaaltjes zitten vol.'

Spong, fluisterend: 'Ik weet nog wel een goede sauna in Pijnacker.'

Hiddema, onverstoorbaar: 'De begeestering van het woord is ons niet vreemd. Als wij zelf op stoom raken, krijg je een besef van: wat sta ik hier leuk te pleiten. En in die roes gaat het helemaal vanzelf. In dit soort situaties kun je mensen manipuleren op een manier waarbij je jezelf een halt moet toeroepen.'

Spong: 'Dat is de corebusiness van iedere politicus. Mensen eerst in zo'n zaaltje, vervolgens in een groter zaaltje en dan een grote menigte in vervoering te brengen. En die mensen bewegen om kritiekloos een standpunt te omarmen. Een griezelig aspect van democratie. Theo doet het, Wilders doet het, Baudet doet het - in een democratische setting. Maar die democratische setting bestond in 1933 ook. En als de geest eenmaal uit de fles is, is hij er moeilijk weer in te krijgen.'

Niet dat hij bang is dat Hiddema zichzelf uit het oog verliest, zegt Spong. 'Theo ken ik als een oprechte man. Maar hij onderschat het gevaar van zijn macht.'

Hiddema: 'Ach welnee, Gerard. Ik ben de menselijkheid zelve.'

Spong: 'Ja, dat weet ik, maar dat geldt niet voor jouw collega Geert.'

Aan tafel in het Pulitzer-hotel heft Theo Hiddema zijn vierde glas chablis. Spong is inmiddels overgeschakeld op cola zero. Voor de vijfde keer die avond probeert Hiddema zijn confrère te verleiden toe te treden tot zijn politieke partij. Volgens hem zou Spong een verrijking zijn, en niet alleen door zijn jarenlange ervaring in het strafrecht.

Hiddema: 'Kom toch bij ons, Gerard!'

Spong: 'Dat heb je vanavond wel tien keer gezegd!'

Hiddema: 'Je weet nooit wanneer je toehapt. We krijgen een nieuwe partijauto!

Spong: 'Zit je om intellect verlegen of zo?'

Hiddema: 'Het is een Jaguar XJ. Verlengde versie, zwart metallic.'

Spong: 'Ik heb net een nieuwe Rolls Royce Phantom aangeschaft. Denk je dat ik me dan ga verlagen met een Jaguar?'

Hiddema: 'Godverdomme.'

Spong: 'Ik kan je wel een keer een lift geven in mijn Phantom naar het Binnenhof.'

Hiddema: 'Jij hebt duidelijk nog nooit gereden in mijn Rover, P5B Coupé met camel bekleding. Het model waar Margaret Thatcher in reed, waar Queen Elizabeth in reed. Dat weegt niet op tegen ene Gerard Spong in ene Rolls Royce.'

CV Theo Hiddema

In Holwerd geboren boerenzoon (1944) ging op zijn 11de het huis uit en kreeg op kostscholen naar eigen zeggen een afkeer van autoriteiten. Maakte naam als strafrechtadvocaat door onder meer de Bende van Venlo en NSB-weduwe Rost van Tonningen bij te staan. Sinds maart Tweede Kamerlid voor Forum voor Democratie.

Islam

De uiterlijke glamour van Forum voor Democratie, de bravoure, de intellectuelen die zich erachter hebben geschaard: als het gedachtengoed van de partij nog moest worden gevormd, als er nog geen partijprogramma was geweest, zou Spong een ideaal kandidaat-lid zijn. Maar het gedachtengoed is er wel.

Hiddema koestert een diepe angst voor de islam. Hij is tegen islamitische scholen en wil dat teruggekeerde Syriëgangers zo snel mogelijk het land worden uitgezet. Hij vindt de islam 'een griezelcultuur' en 'een dwangregime' en zou er het liefst niets mee te maken hebben.

Spong: 'Er zijn ongeveer twee miljard moslims op aarde en hooguit tienduizend jihadisten.'

Hiddema: 'Gerard, dat is een meevaller.'

Spong: 'Die verhoudingen nopen niet tot de conclusie dat de islam an sich een soort tot haat en geweld aanzettende godsdienst is.'

Hiddema: 'Nou, dat is maar net hoe je het interpreteert. Ik heb in mijn strafpraktijk in één jaar dertien eerwraakmoorden gehad.'

Spong: 'Dat zal ongetwijfeld. Maar kijk naar het totaal aantal moslims. Dik twee miljard!'

Hiddema: 'Nou prima. Als er een keer een godsdienstoorlog uitbreekt zullen we wel zien waar de stille cellen zitten en wie zich ineens ook bekeert tot jihadist.'

Spong: 'Bovendien is het zo dat de meeste slachtoffers van islamitische aanslagen vallen onder de moslims zelf.'

Hiddema: 'Ja, kun je zien hoe idioot! Hoe kierewiet ze zijn geworden. En hoe ontmenselijkt ze zijn geraakt door dat malle geloof.'

Spong: 'Ik wil niet betwisten dat het onmenselijk is wat ze doen, maar ik zet wel een groot vraagteken achter de bewering dat de godsdienst an sich tot dat geweld oproept.'

Hiddema: 'De godsdienst is natuurlijk niet alleen bepalend. Ik geloof ook niet dat je louter de kluts kwijtraakt door de teksten die verbonden zijn aan een godsdienst.'

Spong: 'Dan zijn we het in ieder geval daarover eens.'

De advocatuur

Allebei zijn ze verslaafd aan de toga. Als ze die aanhebben en voor de rechter staan, voelen ze alle vezels in hun lichaam. Adrenaline, creativiteit, in je eentje tegen de wereld: ondanks hun leeftijd peinzen ze er niet over te stoppen als advocaat. Zelfs nu Hiddema's agenda vol staat met politieke verplichtingen, houdt hij vast aan zijn praktijk.

De advocatuur is veranderd in de laatste jaren, stellen ze vast. De rechten van de slachtoffers en nabestaanden zijn versterkt, die van verdachten afgekalfd. Hiddema: 'Dat komt allemaal doordat het strafproces in de media zoveel aandacht heeft gekregen.'

Maar ook hun eigen beroepsgroep gaat niet vrijuit. Met verbijstering zien ze hoe steeds meer advocaten aanschurken tegen hun cliënten.

Hiddema: 'Wat ik zag bij die megaprocessen: weerzinwekkend. Vaak zijn de zwaardere verdachten geschorst tijdens zo'n langdurig proces. Dus die verdachten zitten met hun families in de gang van zo'n rechtbank. En dan zie je onze collega's daar naartoe schuiven. Op de schouders kloppen, lekker meedoen.'

Spong: 'Tutoyeren.'

Hiddema: 'Samen broodjes eten. Het laat de hypocrisie van die advocaten zien. Die doen dat alleen maar om zich in te likken bij die lui.'

Ondanks alles blijven ze advocaat. Spong: 'Je moet leren jongleren met rechtspraak en wetgeving. En daar komt de spanning, het drama en de psychologie nog bij.'

Hiddema: 'Dat kietelen, dat leer je in de strafpraktijk. Daar heb ik veel aan in de Tweede Kamer. Je leert mensen gewoon te waarderen op hun intrinsieke kwaliteiten. De rest, het velletje, de franje, allemaal gelul. Ik kan bijvoorbeeld heel goed opschieten met die jongens van Denk.'

Spong: 'Denk?'

Hiddema: 'Nu wil ik hen niet vergelijken met strafklanten, maar ik herken er wel veel van. Turken, Marokkanen, Denk. Het zijn kwajongens, maar ze maken er wat van. Ze zitten met z'n drieën in een bondgenootschap en hebben er zin an, arbeidsvreugde. Ze zijn ijverig hoor, dienen veel moties in. Af en toe met een taalfout, maar dat maakt niet uit. Die drie rakkers hebben mijn hart gestolen. Het zal me een worst wezen wat voor kleur ze hebben, ik voel me prettig bij dat trio.'

Spong luistert zichtbaar geamuseerd.

Hiddema: 'Laatst hadden die drie van Denk een motie ingediend die niet zo slim was. Ik zei tegen Thierry: kom we gaan die motie gewoon ondersteunen. Je zag ze denken: wat hebben wij voor stoms gedaan, dat die twee met ons meestemmen?'

Gerard Spong

Geboren in 1946 in Paramaribo, kwam na zestien jaar met zijn familie naar Nederland om politicologie en rechten te studeren. Groeide uit tot een van Nederlands meest toonaangevende strafrechtadvocaten. Klaagde media en politici aan na de dood van Pim Fortuyn en deed met studenten van de Universiteit van Amsterdam aangifte tegen Geert Wilders wegens het aanzetten tot haat.

Veertig jaar lang hebben ze doorgedenderd, tachtig uur per week gewerkt om hun naam en hun praktijk uit te bouwen. Alles moest wijken voor het werk. Maar de dood van Hiddema's vrouw en de hartoperatie van Spong hebben hun kijk op het leven veranderd.

Hiddema: 'Toen mijn vrouw nog leefde, ging ik gewoon in het café een krantje lezen. Nu erger ik me als naast me domme praatjes worden verkocht. Mensen die het niet verdienen krijgen oorvijgen van me. Ik kan geen onbenul meer verdragen.'

Spong: 'Dat is het! Ik merk ook dat ik geen onbenul meer kan verdragen. Laatst heb ik een cliënt de deur gewezen. Voor mijn operatie zou ik nog hebben geprobeerd die man binnenboord te houden. Nu was het direct: fjuuuuut, mijn deur uit. Mijn vriend zegt dat ik sinds de operatie scherper ben geworden in mijn woordkeuze.'

Onlangs moest Spong twintig minuten wachten op zijn drankje, op het terras van het Pulitzer-hotel. Daarbij deed de serveerster bij wie 'alles overal uitpuilde', hem pijn aan zijn ogen. 'In zo'n hotel is alles esthetisch verantwoord. Dan kun je daar geen olifant neerzetten.'

Hij diende een klacht in bij het hotel en kreeg te horen dat de serveerster drie weken later zou worden ontslagen. 'Drie weken! Stuur haar dan direct de laan uit! Want het is geen porem, de bediening is slecht en je vraagt toch een aanzienlijke prijs voor die gerechten.' Het hotel herkent zich niet in het door Spong geschetste beeld en zegt dat hij nooit officieel een klacht heeft ingediend.

Op verzoek van de Volkskrant hebben de strafpleiters een cadeau voor elkaar meegenomen. Op tafel heeft Hiddema een chic parfumerietasje neergezet. Ook Spong heeft iets voor zijn vakgenoot bij zich, maar dat blijkt geen succes. 'Allang gelezen', zegt Hiddema met een blik op Spongs laatste boek De Uitvaartverzorger, over de avonturen van de misschien niet helemaal fictieve advocaat Charles Fitzroy Spinning. 'En die andere boeken van je ook.'

En dat terwijl Hiddema 'een rib uit zijn lijf' heeft uitgetrokken om Spong te trakteren op een flesje Vetiver Extraordinaire, een exclusief parfum van Frederic Malle. 'Ik denk, dan kun je merken dat het uit een goed hart komt en dat het wat waard is. En dan heeft je vriend er ook wat aan.' Later: 'Je weet dat geuren je emotionele herinneringen versterken. Dus je zult elke keer dat je dat geurtje op hebt aan mij denken. En als dat stembusje dan komt zul je zeggen: nou, waarom ook niet.'

Haatzaaien

Het laatste twistpunt is artikel 137d uit het Wetboek van Strafrecht. Dat stelt het aanzetten tot haat, discriminatie of geweld strafbaar. Als het aan Theo Hiddema ligt, wordt het artikel zo snel mogelijk geschrapt.

Spong: 'Waarom moet dat weg?'

Hiddema: 'Nou, zaai lekker haat. Het is nu een toevluchtsoord voor types die hun hele identiteit eraan ontlenen.'

Spong: 'Maar vind jij haatzaaien dan oké? Vind je niet dat het kan leiden tot, waar we eerder over spraken, het griezelige dieptepunt van 1933?'

Hiddema: 'Hohoho. Haatzaaien, wat is dat eigenlijk? Minder Marokkanen, is dat haatzaaien?'

Spong: 'Haatzaaien wordt omschreven als het veroorzaken van onlustgevoelens van de ene menigte tegen de ander.'

Hiddema: 'Als de mens ook al geen onlustgevoelens meer kan verdragen...'

Spong: 'Ja, Theo, nu zit je een beetje te bagatelliseren. Ik vind dat artikel een monument van beschaving.'

Hiddema: 'Ik vind een monument van beschaving een samenleving die dat helemaal niet nodig heeft.'

Spong: 'Het probleem is juist dat die oproep tot geweld zodanig wordt verhuld en gecamoufleerd. Onder andere door Wilders.'

Hiddema: 'Wilders roept niet op tot geweld!'

Spong, fel: 'Wat dacht je dan? Wat dacht je!'

Hiddema: 'Heeft Wilders met zijn verbaal vandalisme ooit iemand aangezet tot geweld?'

Spong: 'Het is natuurlijk doodgriezelig hè, dat je bevolkingsgroepen tegen elkaar opzet.'

Hiddema, met hoog stemmetje: 'Wie doet dat nou weer?'

Spong: 'Nou, dat doet meneer Wilders maar meneer Baudet ook.'

Hiddema: 'Het moet niet gekker worden. Had ik je bijna zover dat je, na een moment van bezinning, tot ons zou kunnen komen, en nu is Baudet opeens ook al iemand die het fout doet. Nou, wij zaaien geen haat, wij houden niet van haat, we kunnen niet eens haatzaaien.'

Spong: 'Ik ben ontzettend blij om dat uit jouw mond te kunnen vernemen.'

Spong deed in 2008 met een groep Amsterdamse universiteitsstudenten aangifte tegen Wilders vanwege het aanzetten tot haat. Spong: 'En Theo, het hof gaf me gelijk.'

Hiddema: 'Dat is dan een heel treurig moment in jouw vrijpostig libertijns bestaan. Jij, die je hele status hebt te danken door te opereren tegen gestelde machten, officieren, hoven, gerechtshoven. Opstand Gerard, opstand!'

Spong: 'Je hebt wel een punt. Maar vrijpostig libertijns zijn is toch niet in tegenspraak met het voorkomen van maatschappelijke misère?'

Hiddema: 'Word je gezagsgetrouw, krijg je een hartkwaal. Eigen schuld.'