Zweed was ontvoerd door al-Qaida: plots ging de deur open en was ik vrij

De Zweed Johan Gustafsson zat bijna zes jaar gevangen in Mali. Hij werd 24 november 2011, samen met onder anderen de Nederlander Sjaak Rijke, door strijders van al-Qaida ontvoerd in Mali. "Ik wist dat de situatie hopeloos was en dat ik ieder moment gedood zou kunnen worden", vertelt hij op de persconferentie waar hij voor het eerst sinds zijn vrijlating op 26 juni zijn verhaal doet.

Gustafsson maakt in 2011 een motorreis door West-Afrika. In Timboektoe wordt hij wakker van rumoer in het hotel. Het blijken strijders van al-Qaida te zijn die hem, Sjaak Rijke en de Brits-Zuid-Afrikaanse Stephen McGowan een auto in dwingen. Een Duitse man die weigert mee te gaan, wordt ter plekke doodgeschoten.

Die koelbloedige afrekening is een signaal voor Gustafsson en de anderen dat ze maar beter kunnen meewerken. Direct na hun ontvoering rijden ze vier uur lang door de woestijn en komen terecht in een soort kamp.

Smerig

"We waren natuurlijk in shock", vertelt hij. Toch proberen ze zich zo snel mogelijk aan te passen aan de omstandigheden. "Het was november en de nachten waren ijskoud en dagen snikheet. Ze wezen naar een bosje waar we onze behoefte moesten doen. Je leert vanzelf leven met extreem weinig water om je te wassen. We waren echt smerig."

De terroristen trekken met hun gevangenen van kamp naar kamp en blijven nooit langer dan een maand op dezelfde plek. "We zijn wel op honderd plaatsen geweest", vertelt hij. Ook worden ze gedwongen in videofilmpjes om hun leven te smeken. Gustafsson begrijpt dat die filmpjes worden gebruikt om losgeld te eisen en dat er een deadline in wordt gesteld. Hij weet dat de terroristen niet zullen aarzelen om hen te doden als er niet betaald wordt.

Bekering

Gustafsson neemt zich voor om te vluchten zodra hij daar de kans voor heeft, hoe gevaarlijk dat ook is. In de tussentijd probeert hij zijn leven te rekken door zich tot de islam te bekeren.

Dat pakt goed uit. "Daarna werd ik 's nachts niet langer geketend en kon ik mij vrij door het kamp bewegen."

In 2013 onderneemt Gustafsson een vluchtpoging. Hij verstopt overdag eten en waterflessen en na het laatste avondgebed sluipt hij het kamp uit. "Die eerste stappen zal ik nooit vergeten. Het voelde bij iedere stap alsof de vrijheid dichterbij kwam."

's Nachts loopt hij door de woestijn, overdag houdt hij zich schuil. Maar na twee dagen weten zijn ontvoerders hem te vinden en wordt hij weer teruggebracht naar het kamp. "Dat was een enorme teleurstelling, maar tegelijkertijd ook een opluchting. Na twee dagen lopen door de woestijn had ik nog niets of niemand gezien. Het voelde alsof ik op weg was naar nergens."

Gustafsson is bang dat hij zwaar gestraft zal worden voor zijn vluchtpoging, maar dat valt mee. "Ze zeiden alleen maar: doe dat nog een keer en we ketenen je weer vast."

De jaren gaan voorbij en de angst dat hij gedood zal worden, maakt plaats voor het gevoel dat hij een gevangenisstraf voor onbepaalde tijd heeft.

"We leefden in de open lucht. 's Nachts was een fantastische sterrenhemel te zien. Ik hield me bezig met kleine projecten en probeerde de taal te leren. Ook probeerde ik een sterrenkaart te maken. Dat werd opgemerkt door mijn kidnappers, die vaak nog geloven dat de wereld plat is."

Tranen

Na vijf jaar en zeven maanden komt dan eindelijk zijn bevrijding. "Ik had niet verwacht dat het zo makkelijk zou gaan. Er kwam een auto het kamp binnenrijden. De chauffeur zei me dat ik mijn spullen moest pakken en we reden weg."

Na een nacht rijden kwamen ze bij een colonne voertuigen met een groep mannen ernaast. "Toen hoorde ik in klinkend Zweeds 'Johan?'. Ja! zei ik. Ik liep naar ze toe en werd begroet door een groep Zweedse politieagenten met tranen in hun ogen. Ze vormden een beschermende kring om mij heen tot ik in Stockholm was geland." Daar wordt hij herenigd met zijn familie. "Dat was echt een geweldige opluchting", zei hij geëmotioneerd.

Losgeld

Nog steeds weet Johan Gustafsson niet waarom hij zo plotseling werd vrijgelaten. "Ik hoop dat ze me hebben vrijgelaten omdat ze genoeg van mij hadden, niet omdat er losgeld is betaald want daar ben ik tegen."

Ook de andere twee gevangenen zijn vrij. Sjaak Rijke werd in 2015 bij toeval bevrijd door speciale eenheden van het Franse leger en Stephen McGowan werd 29 juli vrijgelaten.