Opinie op zondag - 'Relatie met Moskou is gevaarlijk onvoorspelbaar'

Afgelopen week zette president Trump zijn handtekening onder een nieuwe Amerikaanse sanctiewet die een kleine revolutie betekent voor het sanctieregime dat tegen Rusland is ingesteld na de Russische invasie van Oekraïne in 2014. Eerder in de week kondigde president Poetin al aan dat de Amerikaanse diplomatieke staf (inclusief Russische werknemers) met meer dan 700 mensen gereduceerd moet worden - qua aantallen een ongehoorde stap.

De Russische premier Dmitri Medvedev noemt de nieuwe sanctiewet een 'complete economische oorlog' tegen Rusland.' Dit beëindigt onze hoop op verbetering van de relaties met de nieuwe Amerikaanse regering. Het sanctieregime is nu wettelijk vastgelegd en zal tientallen jaren geldig blijven tenzij er een wonder gebeurt.'

Vanuit Amerikaans perspectief is de sanctiewet enerzijds een reactie op de aanwijzingen voor de Russische interventie in de Amerikaanse verkiezingen en anderzijds een blijk van wantrouwen jegens president Trump - wiens positieve houding jegens Rusland en president Poetin niet vertrouwd wordt.

In een door Raam op Rusland vertaald stuk van Tatjana Stanovaja uit Republik.ru, wordt de nieuwe sanctiewet als beginpunt van 'een totaal nieuwe geopolitieke situatie' genoemd.

'De nieuwe geopolitieke situatie veroorzaakt een devaluatie van alle bestaande spelregels. Internationale principes, onofficiële invloedssferen, pogingen om langdurige overeenkomsten te sluiten - Moskou kan nergens meer op rekenen en zal zichzelf dus ook toestaan rode lijnen te overschrijden. Rusland zal langzaam tot de slotsom komen dat een politiek van onvoorspelbaarheid, hardheid, disproportionaliteit en principeloosheid meer resultaat oplevert dat een politiek van dialoog met het Westen.'

Wangedrag

Stanovaja wil alvast de schuld voor toekomstig Russisch (wan)gedrag bij het Amerikaanse Congres leggen. Je zou ook kunnen zeggen dat Rusland met de annexatie van de Krim en het stoken van oorlog in Oost-Oekraïne zelf aan de basis stond van die 'devaluatie van de spelregels' en principeloosheid. En dat Russische leiders de situatie hebben verergerd met hun actieve inmenging in de verkiezingen van westerse landen.

Waarop het Russische politieke antwoord zou zijn: ten eerste, dat hebben we niet gedaan; en trouwens, jullie zijn begonnen met het aanstichten van jullie zogenaamde 'democratische revoluties' in opvolgerstaten van de Sovjet-Unie. En toen jullie gingen stoken in Rusland zelf (de protesten tegen oneerlijke verkiezingen in 2011/12), riepen jullie zelf over je af dat 'patriottische krachten' alhier je een koekje van eigen deeg zouden geven.

Los van de twee kanten van dit debat, is het inmiddels zo dat de westerse relaties met Rusland een gevaarlijk niveau van onvoorspelbaarheid hebben bereikt. Dat komt ook door de interne rot in het Westen, dat als blok in moreel, economisch, politiek en militair opzicht lijkt uiteen aan het vallen - niet door Rusland natuurlijk, maar door de opkomst van China en de onvrede van veel westerse burgers over de status quo.

Afrekening

In september voert Rusland een gigantische militaire oefening uit in Wit-Rusland, nog groter dan de voorgangers van Zapad ('Het Westen') in 2009 en 2013. Een van de belangrijkste vragen die waarnemers stellen is: gaan al die Russische troepen en al dat materieel daarna weer terug - of blijft er wat achter? De Wit-Russische onafhankelijkheid, die toch al nooit zo sterk ontwikkeld was als die van Oekraïne, hangt aan een zijden draadje en zou best eens het volgende slachtoffer kunnen zijn van de Russische confrontatie met het Westen.

Maar Wit-Rusland is toch Ruslands voornaamste bondgenoot? Zeker, maar dat is de sleutel tot het begrip van Russisch buitenlands beleid: het is een product van interne zwakte, niet kracht. De slachtoffers vallen vaak in eigen huis.  

Onder president Obama's 'leiderschap vanaf de achterbank' nam Europa (spreek uit: Merkel) het leiderschap inzake de relaties met Rusland over en nam Europa het voortouw in de militaire interventie in Libië. Onder Trump zwelt de Europese retoriek over Europa aan, maar tonen de Europese naties zich zwakker en verdeelder dan ooit - en lijken ze nauwelijks bezig met de strategische ontwikkelingen die hun lot kunnen bepalen.

In het Congres gaan weer stemmen op Oekraïne van antitankwapens te voorzien. Onder een gevaarlijk gesternte van wispelturigheid en gekrenkte trots hebben de VS met de nieuwe sancties weer het voortouw genomen in het bepalen van de relatie met Moskou. Maar zoals we inmiddels weten, gebeurt de afrekening doorgaans op Europees grondgebied.

_{Arnout Brouwers is (1966) is historicus en journalist. Hij studeerde veiligheidsstudies in Boston en was van 2006-2013 correspondent voor de Volkskrant in Moskou.}