Progressieve moslims gaan hun eigen weg

Her en der beginnen ruimdenkende moslims voor zichzelf. In Kopenhagen zette de vrouwelijke imam Sherin Khankan vorig jaar een eigen moskee op, dit jaar deed Seyran Ates hetzelfde in Berlijn. In Parijs en in het Verenigd Koninkrijk organiseren vrijzinnige moslims sinds enkele jaren hun eigen gebedsbijeenkomsten. En in Nederland beginnen kleine groepjes daar ook mee.

In elk geval twee groepen in Nederland organiseren 'inclusieve' gebedsbijeenkomsten. De vorig jaar opgerichte mensenrechtenorganisatie Muslims For Progressive Values Nederland (MPVN) komt sinds dit voorjaar om de zoveel tijd samen in een ruimte ergens in het het land - tot nu in Utrecht of Den Haag. Directeur Fenna ten Berge: "Dat we inclusief zijn betekent dat iedereen welkom is. Man, vrouw, homo, hetero, transgender, moslim, christen, atheïst."

Een moskee willen ze het nog niet noemen - de gebedsbijeenkomsten vinden plaats in zaaltjes, en er komen steeds hooguit tien mensen bij elkaar. Of toch? Ten Berge: "Eigenlijk is een moskee gewoon een plek waar je samenkomt om te bidden."

De tekst loopt door onder de afbeelding

In de praktijk

Dat iedereen welkom is, stellen ook traditionele moskeeën in Nederland voorop. "Zo schrijft de islam het voor", zegt Ten Berge, die gender- en islamwetenschappen studeerde, en zich ruim vijf jaar geleden tot de islam bekeerde. "Maar in de praktijk mankeert het daar nogal aan. Gebedsruimtes voor vrouwen zijn in moskeeën doorgaans achterafzaaltjes, waar soms luidsprekers het niet doen. Een vraag stellen aan de imam gaat dus ook niet zomaar, want die zit in een andere zaal. Ik schrik er nogal van hoe de islam gebruikt wordt om discriminatie en marginalisatie te verexcuseren. Daar moet iets aan gebeuren, vond ik."

Online is het net zo, vindt Ten Berge. "Bijna alles wordt gesponsord door conservatieve moslims uit het buitenland. Er is bijna alleen maar fundamentalistische informatie. Als ik iets google, bijvoorbeeld: 'Hoe doe ik het gebed', dan kom ik al snel op de website van een bekende salafistische geleerde uit Saudi-Arabië. Ook als je in het Nederlands zoekt, kom je al gauw uit bij de website van de As Soennah-moskee in Den Haag."

Deze Haagse moskee staat bekend als conservatief. Om tegenwicht te bieden publiceert de MPVN hun theologische posities op de website, vertelt Ten Berge. "Tolerante interpretaties van de islam, met de volledige onderbouwingen uit de Koran en de andere geschriften. Bijvoorbeeld: mag ik als moslima met een christen of joodse man trouwen? Ja, dat kan, en wij tonen dat aan op basis van de bronnen."

Geen nieuwe ideeën

Muslims For Progressive Values is tien jaar geleden opgericht door de Amerikaans-Maleisische zangeres Ani Zonneveld. Maar al is de organisatie betrekkelijk nieuw, de ideeën zijn dat niet, benadrukt Fenna ten Berge. "De islam roept op tot kritisch reflecteren, en dus zijn er al verschillende interpretaties vanaf de begintijd van de islam."

Een tweede groep, die gebedsbijeenkomsten organiseert in een Amsterdams kraakpand, wil niet bij naam genoemd worden. Ze blijven liever in de luwte. Het adres van de 'veilige spirituele haven', valt te lezen op hun facebookpagina, is pas verkrijgbaar na aanmelding.

Maar er is wel een vaste bezoeker die iets wil vertellen. De 44-jarige Zuni Malik, geboren in Pakistan, opgegroeid in Amstelveen, bestelt een koffie in een etablissement op de Amsterdamse Zuidas. Haar pet met legerprint legt ze op tafel, en ze stelt zich voor. "Ik ben een lesbische Pakistaanse moslima."

Van te voren gaf ze een waarschuwing: "Ik ben wel extreem hoor". Daarmee bedoelde ze dat ze op allerlei feesten komt, zegt ze met een glimlach. "Op feesten waar alles kan, en je mag doen wat je wilt, waar rubber gedragen wordt, niks is daar extreem." Nee, die tijdsbesteding is niet in strijd met haar religie, zegt Malik. "Ik geloof dat je een goed persoon bent als je niemand pijn doet, en niemand kwetst."

Ze is nu vijf of zes keer bij de gebedsbijeenkomst in Amsterdam geweest. "Het was heel intiem. Echt een veilige haven. Heel veel homo's en transgenders worden achtervolgd door hun families - ik ken een Afghaanse jongen die wordt bedreigd door zijn neven. Daarom zijn we heel voorzichtig."

De tekst loopt door onder de afbeelding

Fase kraakpand

Met haar eigen ouders heeft Malik nooit problemen gehad. "Ze zijn heel open-minded. Dankzij hen ben ik wie ik ben." Ook niet alle Nederlandse moskeeën sluiten mensen uit, zegt Malik. Toen ze laatst voor een bijeenkomst over lhbt-rechten in de Pakistaanse gemeenschap een imam zocht om te spreken, was die zo gevonden. "De eerste die we vroegen was ronduit onvriendelijk, maar er was er ook een Surinaamse imam die we helemaal aan onze kant vonden. Hij stelt dat je gewoon een relatie mag hebben met iemand van het gelijke geslacht."

Hoe groot de behoefte aan progressieve islamitische organisaties is, valt lastig te zeggen. Maar zowel Malik als Ten Berge denkt dat die groeit. Ten Berge: "Er zijn heel veel moslims die ziek worden van het dominerende conservatisme en islamisme, van hoe de overheid in meerderheidslanden de islam gebruikt als middel om mensen te onderdrukken. Ik merk dat er steeds meer progressieve moslims zijn, en dat ze dat ook willen uitdragen."

Van Malik mag het sneller gaan, zegt ze. "Ik vind het jammer dat wij nog in de fase 'kraakpand' zitten, en dat we hier nog niet zo ver zijn als in Berlijn en Kopenhagen." Vooral met oog op de toekomst. "Ik heb een vriendin en wil graag mijn familie uitbreiden. Mijn kinderen ga ik ook een islamitische opvoeding geven. Er komt straks een heel nieuwe stroming, en voor de volgende generatie is dat straks normaal. Voor hen doe ik dit allemaal."

'Voor het eerst in mijn leven voel ik me thuis in de moskee'

In Berlijn kunnen mannen en vrouwen samen bidden in de Ibn Rushd Goethe-moskee, maar de oprichtster wordt bedreigd. Geen ruimdenkendheid dus zoals wel het geval is omtrent de mensenrechtenorganisatie Muslims For Progressive Values Nederland (MPVN) van Fenna ten Berge.

Achtentwintig paar sokken schuifelen over het tapijt. Het dikke, zachte vloerkleed is zo ongeveer het enige dat aan een moskee doet denken in dit zaaltje in een zijvleugel van een Berlijns kerkgebouw. Goed, er is een Ikea-kastje met een paar korans.

Bij de ingang is een kraan, maar die is kapot, voor de rituele wassing moet je naar de wc, drie verdiepingen lager. Je komt er via een nauw, donkergeel trappenhuis, langs een protestants jeugdhonk.

Hier, hoog in een kerk met rode bakstenen, huist sinds twee maanden de Ibn Rushd Goethe-moskee, de eerste in Duitsland waar vrouwen en mannen in dezelfde ruimte bidden. Homo's, lesbiennes en transgenders zijn er nadrukkelijk welkom.

'Imamin' en oprichtster Seyran Ates (54) wordt sinds de opening met de dood bedreigd en permanent beveiligd. Vier mannen met oortjes lopen in de zaal, bij de ingang staan er nog twee.

"Voor het eerst in mijn leven", zegt Islam Edris (25), "voel ik me thuis in een moskee." De geneeskundestudent uit Tunesië staat bij een halfrond raam met uitzicht op een kerkhof. Het vrijdagmiddaggebed is net afgelopen, een jonge homo-imam uit Frankrijk preekte.

Voor Edris, zelf ook homo, was dat een bijzondere ervaring. Hij woont sinds vijf jaar in Berlijn, maar in de moskee waar hij tot nu toe heenging, moest hij zijn seksuele geaardheid verbergen.

Hier komt hij nu voor de derde keer. Bang om met deze omstreden moskee te worden geassocieerd is Edris niet, zegt hij. "Alleen mevrouw Ates wordt bedreigd, zij is het gezicht." In Edris' leven is de angst juist steeds meer op zijn retour. Als 17-jarige liep hij van huis weg, hij ging samenwonen in een andere stad. Met een man. "Ik was altijd bang dat ik ontdekt zou worden. Ook in Duitsland was ik nog lange tijd bang. Pas sinds kort kan ik eerlijk zijn."

Moslimvrienden in Berlijn die ook homo zijn, keuren het af dat hij naar de liberale moskee gaat. "Dit is een nieuwe religie, zeggen ze. Zij vinden dat openlijk homo zijn niet mag. Zij leven nog in het donker. Ik wil dat niet meer, het interesseert me niet meer wat anderen denken. Dus ja, schrijf mijn hele naam in de krant."

Een jonge twintiger met blond haar en een blauw shirt komt naast hem staan. "Mijn man", zegt hij trots. "Ik moet gaan." Bij de uitgang staat Yahia Leghdir (27), een architectuurstudent uit Algerije, sinds een jaar in Berlijn. Dat er een homo-imam preekte, zint Leghdir niet.

"Toen hij begon te spreken, vond ik dat extreem ongemakkelijk. Ik dacht: ik moet weg, dit mag niet. Toch bleef ik luisteren, dat was interessant. Hij vertelde over zijn leven. Dat raakte me: ik kan begrijpen hoe moeilijk het voor hem is. Maar toch, om eerlijk te zijn: ik denk dat het verboden is in de islam om je homoseksualiteit te praktiseren en er voor uit te komen. Totaal verboden."

Toch had hij een 'fantastische' ervaring. Hij bad vandaag voor eerst naast een vrouw. "Mijn vader en ooms zijn vooruitstrevende theologen die de Koran met moderne wetenschap willen rijmen. Al jaren denk ik: vrouwen en mannen horen samen te bidden in de moskee, zoals ze dat ook in Mekka doen. Nu kan ik dat eindelijk in praktijk brengen."