Genderneutraliteit: overdreven gedoe of heilzame ontwikkeling?

Iedereen moet zich aangesproken weten, vinden de NS. En daarom spreekt het spoorbedrijf zijn klanten binnenkort aan als ‘Beste reizigers’, en niet langer meer als ‘Dames en heren’. In jargon: mensen met gender queer, fluïde, non-binaire of gender non-conforming identiteiten moeten zich ook welkom weten. Een voorheen marginaal debat verhuist hiermee langzaam maar zeker naar het hart van het publieke domein. Openbare gebouwen krijgen steeds vaker genderneutrale toiletten en recentelijk kreeg de Sire-campagne over jongens ervan langs: het onderscheid jongetje-meisje zou te zwaar benadrukt worden. Gaat het hier om overdreven gedoe of zijn het heilzame, emancipatoire ontwikkelingen?

Stabiliteit

Gerard de Korte, bisschop van het bisdom Den Bosch, benadrukt enkele keren dat hij het best een moeilijk en verwarrend onderwerp vindt. “Ten eerste zie ik het onderwerp als onderdeel van de huidige maatschappelijke constellatie. De onlangs overleden socioloog Zygmunt Bauman omschreef onze maatschappij met het woord liquid, vloeibaar. Veel zaken in de samenleving zijn vloeibaar geworden. Daarmee is ook een stuk stabiliteit verdwenen en zijn veel dingen onzeker geworden. Je ziet dat op het vlak van relaties terugkeren. 

Het aantal scheidingen is in grote delen van de wereld enorm toegenomen en seksuele voorkeuren die tot voor kort problematisch waren zijn dat nu niet meer. Als het gaat om seksuele identiteit schijnen er 48.000 mensen transgender te zijn. En dan is er een nog kleinere groep, die nu betrekkelijk veel media-aandacht krijgt, die behoort tot het ‘niet-binaire’ type, dus de mensen die niet willen of kunnen kiezen tussen man- of vrouwzijn. “Ik voel een sterke spanning bij dit onderwerp. 

Aan de ene kant vind ik het echt belangrijk om dichtbij deze mensen te blijven. Ouders, priesters en pastorale begeleiders druk ik op het hart om nabijheid voorop te stellen. Om een ander niet te kwetsen in wat voor die ander belangrijk is. Tegelijk botst het idee van het uitwissen van mannelijk en vrouwelijk natuurlijk wel met de klassieke christelijke leer van een scheppingsorde of natuurorde. En die houd ik welgemoed overeind.”

Alja Tollefsen, priester van de Anglicaanse kerk te Markelo: “Een discussie over de juiste aanspreekvorm van reizigers gaat volgens mij niet over de kern van de zaak. Voor mij gaat het erom hoe mannen en vrouwen tegen elkaar aankijken. Als je bedenkt dat op zoveel manieren vrouwen nog altijd echt als minderwaardig beschouwd en behandeld worden, dan is dit toch wel een beetje een luxe-discussie. Zorg bijvoorbeeld liever dat vrouwen en mannen gelijke salarissen krijgen. 

Trouwens, laten we niet vergeten dat velen binnen die groep transgenders die Gerard de Korte ook noemt, gewoon erg blij zijn dat ze nu eindelijk als dame of juist als heer kunnen worden aangesproken. Zelf ben ik een vrouw met een priesterroeping, waar ik binnen de rooms-katholieke kerk niks mee kon. Sindsdien heb ik vanuit allerlei hoeken een hoop vrouwenhaat over me heen gekregen. Gelukkig kan ik daar goed tegen, maar dat is volgens mij het werkelijke front van de gender-discussie.”

Zweden

Alja Tollefsen is enkele weken bij het gezin van haar dochter in Zweden. Zweden, dat is toch het land dat vooropgaat in de emancipatie? Tollefsen: “Inderdaad, maar die emancipatie wordt hier in alle facetten van het leven doorgevoerd. Laatst keek ik met m’n kleindochter naar een Zweeds kinderprogramma. Er moest een konijntje naar de dierenarts. Dan heb je ergens de verwachting dat er zo direct een witte man in beeld komt. Niks hoor, de dierenarts was een zwarte vrouw. Om nog een voorbeeld te noemen: In Zweden hebben ze kortgeleden de persoonlijke voornaamwoorden han (hij) en hon (zij) aangevuld met het woord hen, een voornaamwoord dat in het midden laat of de bedoelde persoon man of vrouw is. Dat geeft wel aan hoe alert ze hier op deze dingen zijn.”

De Korte: “Fijngevoeligheid en prudentie staan ook voor mij hoog in het vaandel bij dit thema. Ik wil een ander geen pijn doen. Voor mij staat de vraag voorop: wat is heilzaam voor mensen? De seculiere ethiek gaat uit van het principe dat alles moet kunnen, zolang je een ander maar geen schade toebrengt. Dat stelt de christelijke ethiek voor een grote uitdaging. Hoe houd je vast aan orthodoxe principes, maar veroordeel je de ander niet? Zoals ik al zei kan ik moeilijk meekomen met het non-binaire denken, dat geen rekening houdt met mannelijk en vrouwelijk als door God geschapen categorieën.

Verwarring

“Het is ook een discussie op zich of het hier werkelijk gaat om geaardheid of om gevoelens die uit een zekere verwarring voortkomen. Verwarring die samenhangt met dat vloeibare karakter van de postmoderne samenleving.

“Ik vind het echter hoe dan ook belangrijk dat de kerk zich in dezen als ‘moeder’ opstelt. Van oudsher is de kerk als moeder van de gelovigen beschouwd. Een moeder heeft altijd het heil en het geluk van haar kinderen op het oog. Soms gaan die kinderen een weg die de moeder afkeurt of gewoon niet snapt. Maar de moeder blijft altijd trouw aan haar kinderen, ook als ze een andere weg gaan. Dat was ook de attitude van waaruit ik aanvankelijk toestemming verleende om op Roze Zaterdag een oecumenische gebedsviering in de kathedraal in Den Bosch te houden. Dat ik die weer introk was enkel omdat ik me gedwongen voelde de eenheid in het bisdom te bewaren.”