De Pluim: het gaat goed met jonge transgenders in het tolerante Nederland

Nederland was het eerste land dat het aandurfde om jonge transgenders een medische behandeling te bieden. Vijftien jaar geleden begon een team van deskundigen in het Amsterdamse VUmc met een unieke behandeling voor pubers. Rond de leeftijd van 12 jaar kon bij hen met medicijnen de puberteit worden stilgelegd. Als hun wens om van geslacht te veranderen bleef bestaan, konden zij rond hun zestiende de hormonen van het gewenste geslacht krijgen. Vanaf hun achttiende konden ze een operatie ondergaan.

Die aanpak leidde internationaal tot bewondering, vertelt Annelou de Vries, kinder- en jeugdpsychiater bij het kennis en zorgcentrum voor genderdysforie. De lof: wat een goed idee om de puberteit op pauze te zetten zodat jongeren in alle rust kunnen uitzoeken wat ze willen. Maar er was ook kritiek: jongeren, met een onvolwassen denkwereld en een brein nog in ontwikkeling, kunnen zo'n vergaande beslissing helemaal niet nemen.

Waarom ontstond het idee om jongeren te gaan behandelen nu juist in Nederland?

'Dat was de individuele verdienste van twee vrouwen die in aanraking kwamen met een paar van deze jongeren en zich hun lot aantrokken. Medisch psycholoog Peggy Cohen en kinderendocrinoloog Henriëtte Delemarre kwamen samen te werken in het VUmc, het ziekenhuis waar de eerste hoogleraar transseksuologie was benoemd. Hun initiatief viel hier op zijn plek, maar kon waarschijnlijk ook gedijen dankzij het tolerante Nederlandse klimaat.'

Wat is 'De Pluim'?

Het nieuws wordt vaak beheerst door misstanden en andere zaken die niet goed gaan. Maar gelukkig zijn er ook veel dingen die we wel mooi voor elkaar hebben hier in Nederland. En vaak hebben we dat zelf niet eens zo in de gaten. In de rubriek De Pluim gaan we naar deze zaken op zoek. Onze fietscultuur, onze waterwerken, ons spoorwegennet: wat kan op jaloerse blikken uit het buitenland rekenen? En waarom eigenlijk?

De wereld keek met argusogen mee naar wat er in Amsterdam gebeurde, is dat veranderd?

'De afgelopen jaren hebben heel veel andere landen de Nederlandse aanpak overgenomen. Ook in Duitsland, Spanje, België, Noorwegen en Zweden worden nu jongeren behandeld. In Groot-Brittannië kan dat pas sinds een paar jaar, in Frankrijk begint het nu heel voorzichtig te komen, in Italië levert het nog problemen op vanwege de rol van het geloof. We krijgen al jaren veel verzoeken van buitenlandse artsen, psychologen en psychiaters die op werkbezoek willen komen om te kijken hoe wij het hier doen. Het zijn er zo veel dat we overwegen om volgend jaar een summer school te organiseren, een uitgebreide cursus voor buitenlandse geïnteresseerden. De afgelopen jaren hebben we al regelmatig workshops gegeven die veel bezoekers trokken uit de Westerse wereld.'

Dus we lopen nog steeds voorop?

'We zijn nog steeds een van de weinige ziekenhuizen waar niet alleen zorg wordt gegeven aan transgenders maar waar ook wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan. Maar het lijkt er ook op dat we, vergeleken met het buitenland, soms wat terughoudender zijn. In andere landen wordt de discussie over genderidentiteit zo omarmd dat het hier en daar doorschiet. Dat gaat dan vooral over de vraag hoe jong je begint met puberteitsremmers en hormonen, wanneer je opereert, en wie dat bepaalt. Het gaat ook over de vraag op welke leeftijd een kind volledig in de rol van het nieuwe geslacht gaat leven: een andere naam, andere kleding, een andere bejegening door de omgeving. Steeds vaker gebeurt dat al voor de puberteit. Wij vinden dat je daar voorzichtig mee moet zijn. Een kind hoeft niet compleet van rol te veranderen om gelukkig te zijn, kijk liever rustig hoe het zich ontwikkelt, besef dat de transgendergevoelens nog niet vastliggen.

Maar op die nuchtere middenweg die wij bewandelen, worden we nu links en rechts ingehaald. In Noorwegen is een wet aangenomen die het ouders toestaat om het geslacht van hun kind op het zesde jaar officieel te laten wijzigen. In de Verenigde Staten accepteren artsen en psychologen dat kinderen al op de kleuterleeftijd een andere identiteit aannemen.'

Hoeveel jongeren melden zich hier jaarlijks aan voor een behandeling?

'Vijftien jaar geleden begonnen we met zo'n twintig jongeren die jaarlijks puberteitsremmers kregen. Toen onze aanpak bekend raakte, groeide dat aantal naar vijftig per jaar. Sinds vier jaar stijgt dat aantal exponentieel. Vorig jaar waren het er tweehonderd. Dat komt vast doordat transgenders volop in het nieuws zijn. Er is aandacht voor in televisieprogramma's, sterren komen ervoor uit dat ze van geslacht zijn veranderd.

De jongeren die zich aanmelden, gaan niet allemaal over tot een behandeling trouwens, en wij hanteren ook nog steeds een zorgvuldige screening. De afgelopen jaren zijn zo'n vijfhonderd jongeren met puberteitsremmers begonnen van wie er nu 150 zijn geopereerd. De rest zal nog operaties ondergaan.

Opmerkelijk genoeg is het aantal transjongens dat zich aanmeldt (dat zijn dus geboren meisjes) flink toegenomen. Voorheen zagen we net zoveel transjongens als transmeisjes, maar nu is tweederde een transjongen. Terwijl genderproblematiek in die groep niet opeens meer voorkomt, denken we. Misschien accepteert de samenleving het toch iets makkelijker dat een meisje een jongen wil worden dan andersom. We horen van alle jongeren die bij ons komen dat ze de behandeling een grote opgave vinden, maar mogelijk durven transjongens nu iets vaker.'

Een van de kritiekpunten was ooit: wat doe je jongeren op langere termijn aan? Is daar een definitief antwoord op gekomen?

'Ik heb onderzoek gedaan onder de eerste 55 jongeren die de hele behandeling volgens ons protocol hebben doorlopen. Daaruit kwam naar voren dat zij, eenmaal volwassen, het heel goed doen, lichamelijk en psychisch. Maar let wel: dat was een geselecteerde groep jongeren, die al vroeg naar onze kliniek kwamen, die opgroeiden in een steunende omgeving, ouders hadden die heel bewust met de problematiek omgingen. En dan waren wij ook nog eens heel voorzichtig bij de keuze wie we zouden behandelen. Dat is het enige onderzoek tot nu toe, niemand in het buitenland heeft die studie overgedaan, hoewel nu op tal van plekken onze aanpak is overgenomen. Dus eigenlijk weten we er nog niet voldoende vanaf.

Er is wel bewijs dat Nederlandse genderjongeren het beter doen dan in andere landen. We hebben vergelijkingen gemaakt met onder meer Canada en Groot-Brittannië. Ik vermoed dat wij eruit springen omdat we een tolerant land zijn. De acceptatie is hier groter.'