De gevaarlijke broer van IS: Al-Qaida in Syrië
Na de val van IS staat de internationale gemeenschap een nieuwe taak te wachten in Syrië. Dit keer in het Noordelijke Idlib waar Al-Qaida de wereld bij de neus nam en groeide als kool.
Met de spectaculaire opkomst en neergang van Islamitische Staat lijkt het soms alsof Al-Qaida niet meer bestaat. Maar terwijl IS alle aandacht naar zich toetrok, groeide in de schaduw Al-Qaida gestaag door. In de Noordelijke Syrische provincie Idlib is Al-Qaida grotendeels de baas.
De Amerikaanse anti-IS-gezant Brett McGurk houdt zich normaal gesproken alleen bezig met IS, maar vorige week kon hij het tijdens een conferentie niet laten om toch wat te zeggen over die andere beweging: Al-Qaida.
Het zijn opmerkelijke woorden voor een Amerikaanse gezant, want ze lijken veel op die van Poetin en Assad.
"De provincie Idlib is de grootste veilige haven van Al-Qaida sinds 11 september (2001, red.) en is direct verbonden aan (Al-Qaida-leider, red.) Ayman al-Zawahiri. Dat is een groot probleem, en dat is het al een geruime tijd."
Propaganda
Het zijn opmerkelijke woorden voor een Amerikaanse gezant, want ze lijken veel op die van Poetin en Assad. De laatsten rechtvaardigen hun militaire optreden in Idlib met de aanwezigheid van Al-Qaida in de provincie. De Obama-regering deed dit af als propaganda.
Poetin en Assad bombardeerden met name Idlib en Aleppo, en niet de IS-provincies. Daaruit concludeerden de Amerikanen dat Moskou en Damascus vooral de gematigde oppositie tot doelwit hadden, en niet de extremisten. De Amerikanen komen daar nu van terug.
De macht van Al-Qaida in Syrië is jarenlang onderschat, merkte McGurk op. Sterker, het kreeg zelfs steun van een aantal met het Westen bevriende landen, aldus de Amerikaanse gezant. "Het beleid van sommige van onze partners om tienduizenden tonnen wapens te sturen en een oogje dicht te knijpen terwijl al deze buitenlandse strijders Syrië betraden was misschien niet zo verstandig. Al-Qaida heeft dit ten volle benut." Met "onze partners" refereerde McGurk onder meer aan Turkije.
Tekst loopt verder onder deze afbeelding.
Maar het valt niet alleen Turkije aan te rekenen dat Al-Qaida is gegroeid. De strategie van de terreurbeweging was er namelijk op gericht om de wereld bij de neus te nemen. Al-Qaida wijkt hierin in sterke mate af van IS: anders dan IS, maakt Al-Qaida zijn aanwezigheid niet altijd bekend. Het is tevens bereid om verschillende gedaanten aan te nemen en zoekt op pragmatische wijze allianties, ook met door het Westen gesteunde organisaties.
Jemen
De strategie van Al-Qaida in Syrië werd eerder met succes in Jemen toegepast door wijlen Bin Laden. In mei 2010 schreef de terroristenleider een brief aan de chef van de Jemenitische terreurtak met daarin een belangrijk beleidsadvies. Hij schreef dat, wanneer andere jihadisten weigeren het gezag van Al-Qaida te erkennen, zij niet de confrontatie met hen moeten zoeken, maar zich juist vriendelijk moeten opstellen. "Toon een open geest, sta toe dat ze met je samenwerken, en met de tijd zullen zij jullie tolerantie waarderen, waardoor zij gehecht aan jullie raken, en zich bij jullie zullen aansluiten."
Om andere organisaties en de lokale bevolking niet af te schrikken, gebruikte Al-Qaida in ieder land een andere alias, zoals 'Ansar al-Shariah' in Jemen. Deze strategie in Jemen werd de blauwdruk voor die in Syrië.
Sinds 2011 werkte Al-Qaida nauw samen met het Vrije Syrische Leger, Ahrar al-Sham en tal van andere bewegingen. Het zette een koepelbeweging op in 2015 en om de zoveel tijd veranderde het ook van naam. Zo veranderde Al-Qaida in Syrië vorig jaar zijn naam van Al-Nusra naar Jabhat Fatah al-Sham, en om de verwarring nog groter te maken: de groep opereert onder de vlag van de jihadistencoalitie genaamd Hayat Tahrir al-Sham.
Zelfmoordaanslag
De leider van Al-Qaida in Syrië beweerde vorig jaar ook de banden met Al-Qaida te hebben doorgesneden. Alle ingewikkelde constructies ten spijt: in de praktijk veranderde er niets.
Door naamswijzigingen en verdoezelde banden met Al-Qaida kon de beweging op grote schaal hulp ontvangen uit het buitenland, met name via Turkije. Daarnaast kon ze geavanceerde wapens in handen krijgen door samen te werken met bijvoorbeeld het Vrije Syrische Leger (VSL). Strijders van het VSL zijn veelvuldig zij aan zij met Al-Qaida waargenomen op het slagveld.
Al-Qaida is zelfs zo geraffineerd dat het niet alleen samenwerkte met andere organisaties, maar deze ook infiltreerde. In februari 2014 maakte de Syrische rebellenbeweging Ahrar al-Sham bekend dat een van haar leiders was omgekomen bij een zelfmoordaanslag. Toen deze organisatie bekendmaakte om wie het ging, was de schrik groot bij westerse inlichtingendiensten. De omgekomen Ahrar al-Shamleider was namelijk niemand minder dan Abu Khalid al-Suri, de rechterhand van Al-Qaidaleider Zawahiri. Westerse inlichtingendiensten vroegen zich verbaasd af hoe hij in Syrië was terechtgekomen. En vooral: Wat deed dit kopstuk van Al-Qaida bij Ahrar al-Sham?
Door al deze allianties en naamsveranderingen wist Al-Qaida in Syrië in een paar jaar uit te groeien tot misschien wel de machtigste beweging in het land. Na de val van IS staat de internationale gemeenschap dus een nieuwe taak te wachten in Syrië, deze keer in Idlib. De Amerikaanse president Trump maakte er vorige maand al een begin mee. Hij trok abrupt de stekker uit het Amerikaanse bewapeningsprogramma van de rebellen in Syrië.