Tegen het einde van het jaar is het aantal mensen met cholera in Jemen verdubbeld tot 600.000, berichtte het Internationale Rode Kruis afgelopen week. Eén op de 45 mensen in het land zal daarmee getroffen zijn door de ziekte. Inmiddels zijn bijna 2.000 mensen erdoor om het leven gekomen.
Hulporganisaties luidden in maart al de noodklok over het door een burgeroorlog en armoede verscheurde Jemen. Met twee derde van de bevolking, waren op dat moment bijna negentien miljoen mensen afhankelijk van hulp, en vormde Jemen volgens de Verenigde Naties de grootste humanitaire crisis ter wereld.
Kort daarop brak cholera uit en de door de burgeroorlog getroffen gezondheidszorg kon de grote hulpvraag niet meer aan. Deze bacteriële infectieziekte verspreidt zich via vervuild drinkwater en kan dodelijk zijn als de ziekte niet op tijd wordt onderkend. Inmiddels is volgens het Rode Kruis slechts 45 procent van alle medische voorzieningen operationeel omdat de rest is verwoest. En door de slechte leefomstandigheden neemt het aantal zieken alleen maar toe.
Vluchtelingen
Naast de 180.000 Jemenieten die naar buurlanden zijn gevlucht, zijn er zo’n 63.000 Jemenieten en 120.000 vluchtelingen uit andere landen die vóór de burgeroorlog naar Jemen kwamen, die nu in Jemen zelf ontheemd zijn. "Veel mensen verblijven in moskeeën en scholen omdat ze op de vlucht zijn geslagen en alles achter moesten laten", vertelt Shabia Mantoo van UNHCR in Jemen.
"De hygiënische omstandigheden daar zijn vaak ondermaats en er is een gebrek aan schoon drinkwater, dus de verspreiding van een ziekte als cholera gaat heel snel. Bovendien zijn de opvanglocaties overbevolkt en de mensen door ondervoeding zwak. Dus zijn ze sneller vatbaar voor de epidemie."
Volgens Mantoo staat de infrastructuur in Jemen, voor zover daar nog sprake van is, op instorten en drukt dat op de mogelijkheden voor humanitaire hulp. "De belangrijkste hulp in de vorm van schoon drinkwater en een dak boven het hoofd zijn hierdoor steeds moeilijker te bieden."
UNHCR is nu dertig jaar werkzaam in Jemen en onderhoudt zodoende goed contact met de verschillende strijdende partijen, en dat helpt wanneer toegang nodig is tot bepaalde gebieden waar hulp vereist is. Toch wordt de hulpverlening door bureaucratische handelingen wel met regelmaat vertraagd, dus net zoals andere hulporganisaties vraagt ook UNHCR de strijdende partijen meer noodhulp toe te laten, zodat de burgers niet het slachtoffer worden van het conflict.
Politiek
Die strijdende partijen, de Houthi’s uit het noorden van het land met steun van ex-president Ali Abdullah Saleh, tegenover het regeringsleger van president Abd-Rabbu Mansour Hadi, zijn al sinds 2015 met elkaar in gevecht. Zo willen de Houthi’s meer autonomie en dwongen ze eind 2014 president Hadi op te stappen. Hadi vluchtte naar Saudi-Arabië en kreeg daar politiek asiel. Op eigen verzoek kreeg Hadi, gesteund door Saudi-Arabië, akkoord van de Verenigde Naties (VN) voor militair ingrijpen in Jemen. Ook erkende de VN Hadi als legitieme president van het land.
Door dat militair ingrijpen van de internationale coalitie, bestaande uit tien Arabische landen onder leiding van Saudi-Arabië, wordt er al twee jaar hevig gevochten op verschillende plekken in het land en zijn er volgens de VN al meer dan 8.000 doden gevallen. Na talloze vruchteloze vredesonderhandelingen heeft Rusland zich onlangs opgeworpen als bemiddelaar, om een oplossing voor het conflict te zoeken.
Vooral sinds de Amerikaanse president Donald Trump in mei een grote wapendeal sloot met Saudi-Arabië, hebben de Verenigde Staten hun rol als geloofwaardige bemiddelaar in het conflict verloren, stelt Jemen-deskundige en Arabiste Laila al-Zwaini.
"Rusland zet sinds kort actieve diplomatie in op het conflict in Jemen, en heeft op dit moment wellicht de beste kaarten om iets te kunnen betekenen. Zij willen een militaire basis in Jemen, beloven economische steun, en zijn een geo-politiek zwaargewicht, dus het heeft alle facties in Jemen iets te bieden. En voor Rusland is de door de Houthi’s beheerste zeestraat Bab el Manbeb, die langs de westkust van het land loopt strategisch interessant, omdat het een belangrijke vaarroute is voor olietankers. Door de inzet van Rusland in slepende conflicten, stijgt ook haar reputatie in de rest van de Arabische wereld."
Dat Saudi-Arabië alle toegangswegen richting Jemen zeer streng controleert is volgens Al-Zwaini uit angst dat er in elk schip en elk konvooi wapens kunnen zitten om de Houthi’s te ondersteunen. "Dit is van enorme invloed op de hulpverlening, die kan hierdoor moeilijker de noodlijdende burgers bereiken. Bovendien is er een groot tekort aan benzine, dus de inwoners zelf kunnen ook met moeite of helemaal niet medische hulp bereiken."
Een aanhanger van de Houthi's doet op 18 juni mee aan een actie in de hoofdstad Sana'a om meer strijders te werven. (Foto: EPA)
Iran
De druk van Saudi-Arabië middels de coalitie op de Houthi’s wordt volgens Midden-Oostendeskundige van de Universiteit Leiden, Maaike Warnaar, gevoed door een angst voor Iran. Zowel Iran als Saudi-Arabië zouden graag gelden als een regionale grootmacht, waardoor er al jarenlang rivaliteit is tussen de landen. "Het is haast een paranoïde angst van Saudi-Arabië dat ze in alles de opkomende macht van het sjiitische Iran zien. Maar Iran ondersteunt de Houthi’s pas sinds begin dit jaar met materieel, bijna twee jaar na Saudisch ingrijpen in het conflict."
Het zijn volgens Warnaar dezelfde geopolitieke spanningen die ook terug zijn te zien in Irak en Syrië, waar Saudi-Arabië en Iran ook tegenover elkaar kwamen te staan. "Maar er zijn belangrijke verschillen. Iran was nauwelijks in Jemen geinteresseerd, totdat de Saudische coalitie bij het conflict betrokken raakte. De materiele steun van Iran aan de Houthis is een reactie op de Saoedische interventie – een self-fulfilling prophecy aan de Saoedische zijde."
Door de wapendeal met de Amerikanen voelt Saudi-Arabië zich in deze assertievere rol steeds meer gesteund. "Ze hebben min of meer een carte blanche van de VS gekregen om zich dominant op te stellen in de regio. Hierdoor zijn de binnenlandse problemen in een land als Jemen op de achtergrond geraakt. Alles draait om de spanningen op regionaal niveau."
Oplossing
Volgens Al-Zwaini zou er een diplomatieke oplossing moeten komen waarmee een wapenstilstand wordt bereikt en het militaire conflict ten einde komt. "Dit zou Rusland kunnen bewerkstelligen. Alle betrokken partijen zijn te trots om gezichtsverlies te lijden door als eerste de wapens neer te leggen en dus verlies te moeten toegeven."
De VN-resolutie die de Houthis dwingt om de wapens neer te leggen staat hiervoor in de weg. En ook helpt het erkennen van Hadi als 'legitieme' president volgens Al-Zwaini niet. "Ook hij zou dus moeten worden bewogen om de weg vrij te maken voor nieuwe verkiezingen, of in elk geval voor een andere interim-president, want verkiezingen zijn nu moeilijk te realiseren."
In alle stadia van de onderhandelingen zou een vertegenwoordiging van Jemenitische burgers wat Al-Zwaini betreft, aanwezig moeten zijn. "Ook de burgers moeten aan tafel zitten. Zo wordt hun belang nooit gemarchandeerd voor andere belangen. Als je niet aan tafel zit, sta je op het menu."