De Duitse pers miste de zorgen bij burgers voor de komst van migranten

Op het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis, tussen februari 2015 en maart 2016, zijn er in Duitse kranten duizenden stukken over geschreven. Van nieuwsverhalen over gebrekkige opvangvoorzieningen, tot persoonlijke interviews met asielzoekers en opiniestukken over bondskanselier Angela Merkels aanpak van ‘Wir schaffen das’. Duitsland kan het aan, bleef ze herhalen, en de kranten schreven het op.

Maar wat als je vanaf een afstandje bekijkt wat er allemaal geschreven is in die tijd? Hebben de Duitse journalisten de verschillende realiteiten die het land kent, genoeg laten zien? En draafden ze niet te hard door in hun euforie over de Duitse welkomscultuur?

Met die vragen in het achterhoofd startte de Otto Brenner Stichting een groots mediaonderzoek, dat resulteerde in het 184 pagina’s tellend rapport: Die ‘Flüchtlingskrise’ in den Medien, maandag officieel naar buiten gebracht.

In 2014 en 2015 vroegen meer dan een miljoen migranten asiel aan in Duitsland. De onderzoekers hebben alle artikelen over vluchtelingen onderzocht die in één jaar tijd verschenen in de landelijke dagbladen Bild, Die Welt, Sueddeutsche Zeitung, Frankfurter Allgemeine Zeitung, en een aantal regionale kranten.

Lees ook: Waarom zette Merkel in 2015 ineens de deur open voor vluchtelingen?

De belangrijkste conclusies: de journalisten hebben zich de visie van de politieke elite eigen gemaakt en gedroegen zich in hun verslaggeving meer als politieke actoren dan als objectieve waarnemers. Journalisten gingen uit van de problemen en oplossingen die de politiek bedacht, zonder anderen een podium te bieden voor hun ideeën. Belangrijker: ze misten de angsten en zorgen die er in de Duitse samenleving speelden over de vluchtelingencrisis.

Voor het onderzoek is naar 36.000 artikelen gekeken, waarvan „17.000 microscopisch”, vertelde hoogleraar mediastudies aan de Universiteit van Hamburg Michael Haller, vrijdag op de Duitse radiozender Deutschlandfunk. Per artikel werd gekeken of de schrijver een duidelijk standpunt innam, en zo ja, welk standpunt. Welke politieke partijen komen aan het woord? Welk argumentatie wordt er in ieder opiniestuk gegeven en wat is de motivatie achter de mening?

„De Duitse media zijn de mensen die dagelijks met de vluchtelingencrisis te maken hadden, vergeten in hun berichtgeving over de crisis”, zegt Haller. Ze berichtten, volgens de hoogleraar, over politiek gekibbel in Berlijn en te weinig over de zorgen van de burgers, de asielzoekers zelf, en die van de vrijwilligers en hulpverleners.

Lees ook: Zo helpt Duitsland vluchtelingen aan een baan

Slechts 4 procent van de onderzochte stukken bestaat uit interviews met vluchtelingen of experts. In slechts 6 procent van de verhalen wordt een andere visie gegeven op de crisis. Het grootste deel van de verhalen zijn (politieke) analyses en commentaren.

Jaarwisseling Keulen

Die eentonigheid veranderde nadat het nieuws over verkrachtingen en aanrandingen tijdens oud en nieuw in Keulen naar buiten kwam. „De media ontdekten toen pas de realiteit achter die goed klinkende welkomsretoriek.” Ineens werd duidelijk dat veel mensen helemaal niet geloofden in die welkomscultuur. Nu pas kwamen de voor- en tegenstanders tegenover elkaar te staan.

Uit de analyse van het onderzoek blijkt dat dit bijdroeg aan de twee fronten die er zijn ontstaan in de Duitse samenleving. Te lang kwamen de critici niet aan het woord. „De realiteit die werd beschreven door journalisten stond ver van de belevingswereld van een groot deel van hun publiek”, aldus Haller, in een persbericht van de stichting.

Wat de onderzoekers benadrukken is dat de conclusies uit het onderzoek de blinde vlek laten zien van de journalisten en de vervreemding tussen journalist en samenleving. Dat geldt niet voor iedereen, benadrukt Haller „Veel journalisten hebben uitstekende reportages geschreven en veel media hebben voor accurate en actuele berichtgeving gezorgd.”