Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.

Politiek

Tempelberg-rellen uitgegroeid tot internationale crisis

Zeven mensen kwamen dit weekend om na het plaatsen van detectiepoortjes rond de Tempelberg door Israël. Netanyahu noch Abbas lijkt bij machte te deëscaleren.

Foto Ammar Awad / Reuters

Het conflict over de Tempelberg in Jeruzalem is uitgegroeid tot een internationale crisis. Na de geweldsuitbarsting van afgelopen weekend, waarbij vier Palestijnen en drie Israëliërs werden gedood, komt VN-Veiligheidsraad maandag in spoedzitting bijeen. Gevreesd wordt dat de crisis escaleert in een Palestijnse volksopstand of, in het zwartste scenario, een religieus conflict tussen Israël en de moslimwereld. De Tempelberg is zowel voor joden als moslims heilig.

Het geweld volgde op een week vol spanningen rond de Tempelberg, de locatie van de Al-Aqsa-moskee, een van de belangrijkste heiligdommen in de islam en een symbool van Palestijns nationalisme. De crisis begon toen Israëlische Arabieren op 14 juli twee Israëlische politieagenten doodschoten bij de Tempelberg. De volgende dag nam Israël het ongebruikelijke besluit om de plek tijdelijk af te sluiten, waardoor moslims niet langer konden bidden in Al-Aqsa.

Daarnaast besloten de Israëlische autoriteiten detectiepoortjes te plaatsen bij de berg - in hun ogen een volkomen logische maatregel. Maar de Palestijnen zagen het als een bedreiging van de status quo. De Tempelberg is de enige plek waar ze vrij zijn van de bezetting.

Heilige plaats

Sinds de Israëlische verovering van Oost-Jeruzalem wordt de heilige plaats beheerd door islamitische stichting Waqf, die rapporteert aan de Jordaanse regering. Joden mogen er niet bidden. Maar radicale joodse groepen proberen dit de afgelopen jaren steeds luidruchtiger te doen, hetgeen de angst onder Palestijnen voor annexatie van de Tempelberg voedt.

Uit protest tegen de detectiepoortjes riep Waqf gelovigen op om naar het plein voor Al-Aqsa te komen voor het vrijdaggebed. Duizenden Palestijnen gaven gehoor aan de oproep. Ze weigerden door de detectiepoortjes te gaan en voerden hun gebed uit tussen de Israëlische militairen en politieagenten. Dat liep uit op hevige rellen in Oost-Jeruzalem en de bezette Westelijke Jordaanoever, waarbij drie Palestijnen om het leven kwamen.

Bekijk ook deze fotoserie: Rellen rond de Tempelberg in Israël

Enkele uren later werden drie Israëliërs dood gestoken in een nederzetting op de Westelijke Jordaanoever. De dader was de 20-jarige Omar Alabed. Net als veel andere Palestijnen die de afgelopen tijd aanslagen pleegden met huis-tuin-en-keuken-wapens, werd Alabed gemotiveerd door de crisis rond de Tempelberg. Voor de aanval schreef hij op Facebook: „Ik ga erheen en ik weet dat ik niet meer terugkom. Ik zal naar de hemel gaan. Hoe zoet is de dood in het belang van God, zijn profeet en de Al-Aqsa moskee.”

Extra troepen

Na de aanslag heeft het Israëlische leger extra troepen naar de Westelijke Jordaanoever gestuurd. Israëlische militairen deden zaterdag een inval in het ouderlijk huis van Alabed. Ze arresteerden zijn broer en troffen voorbereidingen voor de verwoesting van het huis – een gebruikelijke straf voor daders van aanslagen. De Israëlische premier Netanyahu noemde Alabed „een beest dat opgehitst is door ondoorgrondelijke haat”.

Een oplossing voor de crisis wordt bemoeilijkt door de politieke verhoudingen – ook al lijken Netanyahu en de Palestijnse president Abbas te beseffen hoe explosief de situatie is. Maar Netanyahu maakt zich vooral zorgen over zijn eigen positie. Onder druk van zijn rechtse coalitiepartners stemde hij in met het plaatsen van de detectiepoortjes. De inlichtingendiensten proberen Netanyahu nu over te halen de poortjes weg te halen. Maar dat kan door zijn rivalen worden uitgelegd als zwakte.

Ook Abbas stelt zich onwrikbaar op. Hij keerde vorige week halsoverkop terug van een bezoek aan China toen duidelijk werd dat de crisis kon escaleren. Zijn vicepresident Mahmoud al-Aloul stuurde evenwel nadrukkelijk aan op een confrontatie door een ‘Dag van Woede’ uit te roepen en mensen te mobiliseren. Daarmee ondermijnde hij de pogingen van Abbas om een vreedzame oplossing te zoeken. Onder druk van Al-Aloul schortte Abbas alle officiële contacten met Israël op totdat de detectiepoortjes weg zijn. Achter de schermen wordt nog wel samengewerkt op het gebied van veiligheid.

Herstellen van rust

Abbas heeft de Amerikaanse regering opgeroepen „met spoed in te grijpen”. Bij eerdere crises over de Tempelberg speelden de VS een belangrijke rol bij het herstellen van de rust. Maar toen zat Obama nog in het Witte Huis. De vraag is of de Amerikaanse regering dezelfde rol kan spelen nu Trump president is. Wie heeft er genoeg kennis, ervaring en diplomatiek gewicht om de crisis te bezweren? Trumps orthodox-joodse schoonzoon Jared Kushner? Olieman en minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson? President Trump zelf?