Heroïne spuiten in de auto, met je kleinkind op de achterbank

Politieman Chris Green krijg je niet zomaar omver. Hij is jong en traint dagelijks in de sportschool. Hij werd al eens derde in de Amerikaanse kampioenschappen worstelen voor politie- en brandweermannen. Hij doet aan kooivechten.

„Ik ben hartstikke sterk en fit”, zegt Green in een raamloos verhoorkamertje van het politiebureau. „Als agent weet je dat je door een kogel geraakt kunt worden. Maar bijna dood door een beetje wit poeder? Nee.”

Chris Green is politieman in East Liverpool, een stadje van 10.000 inwoners in noordoost Ohio, niet ver van Pittsburgh. Fentanyl is een chemisch opiaat dat in Ohio de rol van heroïne dreigt over te nemen als veroorzaker van de meeste drugsdoden.

Het had weinig gescheeld of Chris Green was een van die doden geweest. Hij was die avond in mei dolblij, omdat hij en zijn collega’s even buiten East Liverpool twee notoire drugskoeriers klem hadden gereden– „dat is wat ik doe, zorgen dat het spul de stad niet in komt”. Toen hij naar huis wilde gaan, zei een van zijn collega’s: ‘er zit iets achterop je shirt’.

„Ik trok de stof van mijn shirt naar voren en mijn duim kwam midden in wat wits terecht. Nog geen twee minuten later werd ik misselijk en duizelig. Het gevoel trok weg uit mijn armen en benen. Ik wilde iets zeggen, maar dat lukte niet meer.”

Green sloeg bewusteloos achterover. Collega’s, en later de ambulancedienst, redden hem met Narcan, een middel dat de ademhaling op gang houdt. Die stopt bij een overdosis en dat is vaak de directe oorzaak van overlijden. Uiteindelijk waren er vier doses Narcan voor nodig om Green te redden. Het witte spul op zijn shirt bleek fentanyl te zijn, een chemisch opiaat. Voor iemand zonder enige opgebouwde tolerantie is een minuscule hoeveelheid fentanyl, als het via de huid doordringt, vrijwel meteen fataal.

Steeds verder loopt de drugsepidemie in de Verenigde Staten uit de hand. Twee miljoen Amerikanen zijn verslaafd aan pijnstillers, nog een half miljoen aan heroïne of sterkere synthetische opiaten als fentanyl en carfentanil. Volgens voorlopige cijfers die The New York Times onlangs verzamelde, stierven vorig jaar tussen de 59.000 en 65.000 mensen aan een overdosis; in 2015 waren dat er 52.000. Sinds 1999 is het aantal doden door overdoses in de VS verviervoudigd. Amerikanen onder de vijftig sterven nu vaker aan een overdosis dan in het verkeer.

Harddrugs in de provincie

Vanuit de Amerikaanse binnensteden hebben de harddrugs de provincie overspoeld. Ohio, West-Virginia en Kentucky, staten in de Appalachen die deel uitmaken van de ‘rustbelt’, de gordel van verkruimelde industrie in het middenwesten, behoren tot de gebieden waar de opiatenepidemie het hardst toesloeg.

„De dealers jagen op ons”, zegt Brian Allen, de veiligheidschef van East Liverpool en de baas van de hulpdiensten, in het stadhuis. „En wij zijn een makkelijke prooi. In de binnensteden moeten de dealers om hun territorium vechten. Hier kan ik in één wijk dealers uit Detroit, New Jersey en Cleveland aantreffen, die allemaal hun eigen straat bedienen.”

Ohio vecht tegen een golf aan pijnstillers, heroïne en fentanyl. In 2015 stierven er rond de tweeduizend mensen aan een overdosis. In 2016 drieduizend, dit jaar denkelijk vierduizend.

„Vroeger”, zegt John Lane, de sheriff van East Liverpool en de baas van Chris Green, „werd je opgeroepen voor dronkaards in de kroeg. Nu hebben we hier in East Liverpool soms acht overdoses in een weekend.”

Met drie ambulances en zestien agenten vechten veiligheidschef Allen en sheriff Lane dagelijks tegen de dealers. Schaamte, zeggen ze, is een van de oorzaken dat de drugsepidemie in Washington niet tot veel groter alarm heeft geleid. Vorig jaar besloten de twee mannen daar iets aan te doen. Op Facebook plaatsten ze een nietsverhullende foto: voorin hun auto hingen een door overdosis gevelde man en vrouw voor dood in hun gordels, bewusteloos. Achterin zat een kleine jongen in een blauw dino-t-shirt. Het kleinkind van de vrouw voorin zo bleek. Ook zijn moeder is verslaafd.

De foto ging viraal en leverde het stadje duizenden steunbetuigingen op. „Mensen stuurden zelfs cheques”, grijnst Brian Allen. Maar er kwam ook kritiek. „Op straat kreeg ik te horen: ‘de hele wereld ziet ons nu als een heroïnenest’. Mijn antwoord is dan: maar wij zíjn ook een heroïnenest.’ ”

Ook popkoning Prince stierf door de pijnstiller Fentanyl: Honderd keer sterker dan morfine

„Dit soort taferelen zien mijn agenten elke dag”, zegt sheriff John Lane in de kelder van het stadhuis, waar het politiebureau zit. „En de publicatie van de foto heeft het jochie geholpen. Hij is bij familie in South Carolina ondergebracht.”

De foto wekte ophef, omdat je Amerika’s opiatenepidemie niet ziet, zeggen Lane en Allen. Internet en het mobieltje hebben het dealersvak veranderd. Niet langer wordt er gedeald op straathoeken. Mensen bellen hun dealer voor een snelle transactie. Of ze bestellen Chinese fentanyl via internet. „Amazon, maar dan voor drugs”, schampert sheriff Lane.

Er is sprake van een stille massa-sterfte, zeggen de twee. Mensen sterven in hun huiskamer, hun badkamer, hun gang. Ze sterven achter het stuur, of in wc’s van restaurants. De meesten zijn tussen de achttien en vijftig jaar oud. „Hier zorgen de grootouders voor de kinderen”, zucht Brian Allen.

„Te vaak heb ik ouders hun laatste adem zien uitblazen met de kinderen huilend op de bank.”

Elke twee uur een spuit heroïne

In East Liverpool is het moeilijk om níet aan de drugs te raken, zegt Josh Lytle in het kantoor van Family Care Excellence. Lytle helpt verslaafden hun leven weer op de rails te krijgen. Als ex-junkie weet hij hoe dat moet. Het begon bij hem met marihuana op de middelbare school. Daarna probeerde hij lsd en cocaïne, slikte hij xtc en hij dealde.

„Het lukte me gewoon op school te blijven en te blijven gewichtheffen. Ik zag het kwade van drugs niet in, ik vond het leuk.” Het duurde niet lang of hij spoot heroïne. „Jarenlang had ik de regelmaat van een klok. Elke twee uur zette ik een spuit heroïne in mijn arm.”

Er is weinig dat hij niet heeft gedaan om aan drugs te komen, zegt Lytle. „Ik verkocht het meubilair van mijn ouders. Ik stal, ik beroofde mensen, ik pleegde gewapende overvallen. Ik haatte mezelf. Ik kreeg gordelroos van angst en schaamte. Maar wat kon ik doen? Ik was mijn leven kwijt, voor stoppen was het te laat. Vrienden kwijtraken, college moeten opgeven, de wanhoop van mijn ouders: als ik high was, deed het me allemaal niets. ”

Overdoses en zelfmoord dragen bij aan het dalen van de gemiddelde levensverwachting onder vooral laagopgeleide blanken in de VS, met name in gebieden waar de economie instortte en ander maatschappelijk houvast, zoals de kerk, verdween. Deaths of despair, wanhoopsdoden, worden de slachtoffers genoemd door Princeton-onderzoekers Anne Case en Angus Deaton, die de dalende levensverwachting, uniek in de westerse wereld, constateerden. Het Center for Disease Control (CDC), het Amerikaanse instituut voor volksgezondheid, stelt dat Amerikanen op het platteland een verhoogd risico lopen op een ‘onnodige dood’ – door drugs, ongezond leven en zelfmoord.

Over het stadje East Liverpool verschijnt binnenkort deze documentaire:

In East Liverpool, bijna geheel blank en goeddeels laagopgeleid, weten ze er alles van. „Dit is een stad in depressie, een stad die zich wil verdoven” zegt veiligheidschef Brian Allen. „Mensen hebben geen werk, ze kunnen hun huur niet meer betalen. Ze gaan naar de dokter voor pijn, wat voor pijn dan ook, en krijgen voor maanden pijnstillers mee naar huis. Daarna stappen ze over op heroïne.”

Een speelplaats vol naalden

Ooit was East Liverpool de aardewerk- en porseleinstad van de Verenigde Staten. In 1970 woonden er meer dan twee keer zoveel mensen als nu. Ze werkten in tientallen aardewerkfabrieken langs de rivier, en dan was er ook nog de grote staalfabriek aan de overkant, in West Virginia. Sinds de jaren tachtig verdween de helft van alle banen, ruim achtduizend. East Liverpool verloederde en liep leeg. In sommige wijken groeit het gras tussen de straatstenen. Hier en daar slingeren kinderfietsjes naast de veranda’s, maar kinderen zijn nergens te bekennen. Zelfs in het centrum is overdag bijna niemand op straat. Ook de paar etalages aan ‘the diamond’, de kruising die het hart van de stad vormt, zijn leeg, de winkels als voorgoed gesloten.

Brian Allen groeide zelf op in East Liverpool. „Het was toen een totaal andere stad. Een gemeenschap. Als iemand een kapotte watertank had, gingen we die met zijn allen repareren.” Allen ging weg om te studeren. Hij schrok toen hij na vijftien jaar terugkwam. „In mijn oude straat waren de huizen van de buren veranderd in drugspanden. De speelplaats waar ik als kind speelde, lag vol naalden.”

Amerika, zegt Brian Allen, zit in een perfecte storm van drugs. Het land heeft eerdere drugsgolven gekend – heroïne ten tijde van de Vietnamoorlog, crack in de jaren tachtig. Maar de huidige epidemie heeft al meer doden geëist dan die twee eerdere, en zelfs meer dan de hiv-epidemie op zijn hoogtepunt. Dat komt doordat er steeds nieuwe, heviger middelen bijkomen.

Eerst was er de farmaceutische industrie. Sinds het eind van de jaren negentig lobbyde die met groot succes voor het ruimhartig voorschrijven van grote hoeveelheden zware pijnstillers, met een verslavingsepidemie tot gevolg. „OxyContin, Percocet, morfine, noem maar op”, zegt Allen. „Het duurde tien jaar voordat het effect in volle omvang duidelijk was, maar toen was het te laat.”

Pijnstillers lijken nu over hun hoogtepunt heen. Onlangs constateerde de CDC voor het eerst een daling in het aantal recepten. Onder andere Ohio trad er effectief tegen op. Dokters die te ruimhartig recepten uitschreven, zijn aangepakt, pill mills, illegale pijnstillerfabrieken, zijn gesloten. In navolging van vijf andere staten spande Ohio in mei rechtszaken aan tegen PurduePharma, de maker van OxyContin, en nog vier farmagiganten voor het aanjagen van de epidemie.

„Maar inmiddels hadden we de goedkope heroïne uit Latijns-Amerika er al bijgekregen”, zegt Brian Allen. „En de chemische opiaten.” Fentanyl, vijftig keer zo sterk als heroïne, rukte op. „Het nieuwste is carfentanil, nóg sterker. Een minieme hoeveelheid daarvan kan al een olifant omleggen.” Opiaten geven de gebruiker een eufoor gevoel.

De last van de drugsepidemie werkt inmiddels door in de hele Amerikaanse gezondheidszorg. Afdelingen eerste hulp van ziekenhuizen zijn niet uitgerust voor de vele bewusteloze verslaafden die soms gewoon op hun parkeerplaatsen worden gedumpt. Afdelingen neonatologie zien veel verslaafde baby’s; het aantal verslaafd geboren baby’s in Ohio groeide van 20 per 10.000 in 2006 naar 155 per 10.000 in 2015. Kindertehuizen en gastouders kunnen het aantal uit huis geplaatste kinderen van verslaafde of gestorven ouders niet meer aan. In het district Montgomery wordt gewerkt met koeltrailers, omdat de mortuaria regelmatig vol zijn.

Staten doen wat ze kunnen. Tweeënveertig hebben Narcan vrij verkrijgbaar gemaakt, tweeëndertig hebben ‘Barmhartige Samaritaan’-wetten die voorkomen dat wie een hulpdienst belt bij een overdosis en zelf gebruikt, opgepakt wordt. Maryland riep in maart de noodtoestand uit om extra geld los te maken.

LA-correspondent Diederik van Hoogstraten schreef eerder over de opiatenepidemie in de VS: Verkouden in VS? Neem wat opiaat

Meer dan genoeg pijnstillers

Josh Lytle, een kleine man met enorme schouders en armen van het gewichtheffen, kickte uiteindelijk gedwongen af – in het ziekenhuis. Hij was high achter het stuur gaan zitten en kreeg een zwaar auto-ongeluk. „Toen ik bijkwam, keek ik tegen de onderkant van mijn voet aan. Mijn heup was aan gort, mijn knie, enkel, schouder en twee schenen waren gebroken.” Geen van zijn drugsvrienden zocht hem op in het jaar dat hij in de woonkamer van zijn ouders revalideerde. Toen hij uit het ziekenhuis werd ontslagen, was hij clean. Maar lang duurde dat niet: „Ik kreeg meer dan genoeg pijnstillers om constant van de wereld te blijven. Zodra ik weer kon lopen, begon ik pillen te verhandelen.”

Voor Lytle kwam het keerpunt pas toen hem een lange gevangenisstraf boven het hoofd hing, die hij alleen kon vermijden door een opname in Appalachian Teen Challenge, een van de christelijke afkickcentra die verslaafden met een langdurig programma helpen een nieuw leven op te bouwen. „Afkicken is vreselijk, en veel junks zijn er doodsbang voor. Maar daarna beginnen de echte problemen pas”, zegt Lytle. „Verslaafden moeten leren weer voor zichzelf te zorgen, ze moeten vooral afkicken van hun egoïsme. Er liepen daar mensen rond die als verslaafde crack en de pijnstiller OxiContin oplosten in azijn en dat in hun aderen spoten. Nu waren ze clean, en hielpen ze anderen. Dat wilde ik ook.”

Een wetenschappelijke studie schatte vorig jaar de maatschappelijke kosten van alleen al pijnstillerverslavingen op 78 miljard dollar. De reguliere gezondheidszorg kraakt dan ook in zijn voegen onder de epidemie. Sinds Obamacare worden behandelingen met Narcan en afkickprogramma’s gefinancierd uit Medicaid, het overheidsverzekeringsprogramma waaraan Washington nu nog veel bijdraagt. Ohio behoorde tot de staten die Medicaid de afgelopen jaren sterk uitbreidden.

Daaraan zou een einde zijn gekomen als ‘Trumpcare’ was aangenomen, de Republikeinse zorgwet die deze week sneefde in het Congres. Dat Trumpcare het niet haalde, kwam deels door de opiatencrisis. Senatoren uit Ohio en andere staten die dreigen te bezwijken onder verslavingszorg, zetten de hakken in het zand.

Om ze tegemoet te komen bood Mitch McConnell, voorzitter van de Republikeinen in de Senaat en architect van Trumpcare, ze eenmalig 45 miljard dollar. Ohio’s gouverneur John Kasich noemde dat aanbod „spugen in de oceaan”. Kasich spoorde samen met een aantal andere gouverneurs, Democraten én Republikeinen, het Congres deze week aan samen te werken aan het verbeteren van Obamacare.

Veel Republikeinen zijn afgestapt van het aloude conservatieve standpunt dat drugsgebruik simpelweg de vrije keuze is van maatschappelijke verliezers. Dit is een ramp in slow motion die een hele generatie dreigt uit te schakelen, beseffen ze. In 2016 stemden Republikeinse senatoren – in een zeldzaam vertoon van samenwerking – mee met Democraten voor Obama’s voorstel 1,1 miljard uit te trekken voor de crisis.

Ook Brian Allen zegt dat hij door de opiaten heel anders is gaan denken over gezondheidszorg.

„Republikeinser dan ik worden ze echt niet gemaakt. Maar ik ben ook een realist. Ik vind nu dat iedere Amerikaan een zorgverzekering moet hebben. Bovendien: wij Republikeinen hier, in de rustbelt-staten van het middenwesten, hebben Donald Trump in november aan de overwinning geholpen. Dus ik verwacht wel dat hij ons gaat terugbetalen.”

Trump verklaarde op campagne ‘de oorlog’ aan opiaten. Sinds zijn aantreden heeft hij een onderzoekscommissie ingesteld. Ondertussen dreigen het CDC en het adviesorgaan van de regering over drugs, het Office of National Drug Control Policy, ten prooi te vallen aan Trumps bezuinigingen op de federale overheid.

Gaan hulpverlener Josh Lytle, sheriff John Lane, agent Chris Greene en veiligheidschef Brian Allen hun gevecht met de dealers uiteindelijk winnen?

„We moeten wel”, zegt Allen. „Ik wil dat mijn kleinkinderen hier opgroeien.” Hij ziet lichtpuntjes. Er komt een plasticfabriek in de buurt, die wellicht honderden banen zal opleveren. En Ohio gaat dit jaar vergunningen uitgeven voor het verbouwen van marihuana voor medisch gebruik. Eén farmaceut wil dat misschien vlak bij East Liverpool gaan doen.

Een drugsfabriek die een verslaafd stadje komt redden? De ironie ontgaat hem niet, zegt Brian Allen. „Maar Colorado legaliseerde marihuana voor medisch gebruik al eerder. Vierhonderd doden door overdoses hadden ze daar vorig jaar. Wij hadden er drieduizend.”

Correctie: In een eerdere versie van dit artikel meldden wij een te hoog aantal verslaafd geboren baby’s in Ohio. Dit is aangepast