Politiek sluit de ogen voor gevolgen mensenhandel

Dat er losgeld is betaald om een twintigtal 'meisjes van Chibok' vrij te krijgen, daar is Loretta Napoleoni van overtuigd. Vorige week liet Boko Haram in Nigeria een aantal van de meisjes gaan die de terroristische organisatie in 2014 ontvoerde. Volgens de Italiaanse terreurexpert wordt er altijd betaald voor het vrijlaten van gijzelaars. "Niet per se met geld, maar bijvoorbeeld ook door ze te ruilen voor gevangenen of soms zelfs door een speciaal verzoek zoals de aanleg van een weg in te willigen."

Napoleoni kan het weten. Zij verdiepte zich jarenlang in de ontvoeringsindustrie en handel in vluchtelingen. Het resultaat van die studie - het boek 'Mensenhandelaren' - presenteert zij deze week in Nederland. Napoleoni kwam na uitvoerige gesprekken met ex-gijzelaars, onderhandelaars en veiligheidsexperts tot de conclusie dat het gaat om een miljardenindustrie. "Geschokt" is ze door de omvang van deze handel - met een omzet van zo'n honderd miljoen dollar per maand - waar een mix van criminelen en jihadisten van profiteert. "Het afgelopen decennium is een nieuwe vorm van criminaliteit ontstaan die epidemische vormen aanneemt. En de wereld lijkt zich dat helemaal niet te realiseren."

Loretta Napoleoni,
auteur van ‘Mensenhandelaren’

Kettingreactie

Volgens Napoleoni is er na de aanslagen in de Verenigde Staten op 11 september 2001 een kettingreactie op gang gekomen die de mensenhandel heeft bevorderd. Een van de aanjagers van die reactie was de Patriot Act. Die wet werd in 2003 door de Amerikaanse overheid in het leven geroepen om meer zicht te krijgen op criminele transacties en het witwassen van misdaadgeld. Een van de gevolgen was, zegt Napoleoni, dat het Colombiaanse drugskartel op zoek ging naar een nieuwe route om zijn cocaïne in Europa te krijgen.

"West-Afrika leek daarvoor ideaal. Daar bestond al een infrastructuur voor het smokkelen van onder andere sigaretten." Zo blies de winstgevende cocaïnehandel de oude handelsroutes weer nieuw leven in. Bovendien, betoogt Napoleoni, konden smokkelaars in dit deel van de wereld makkelijk hun gang gaan omdat het er sinds de val van de Berlijnse muur in 1989 politiek erg instabiel is geworden. "De Koude Oorlog was ook niet ideaal, maar de wereld was destijds wel wat kalmer."

Steeds meer jihadisten, vooral uit Algerije, raakten betrokken bij de cocaïnesmokkel. "Ze hadden de controle over de infrastructuur. Toen kwamen ze op het idee hun handel uit te breiden met het ontvoeren van vooral buitenlanders." Zo wist de terreurorganisatie Al-Qaida in de Islamitische Maghreb (Aqim) tussen 2003 en 2011 zo'n 165 miljoen dollar aan losgeld binnen te halen voor ontvoerde hulpverleners, toeristen en journalisten, citeert Napoleoni een onderzoek van de The New York Times in haar boek.

Nieuwe activiteiten

En met dat losgeld werden weer nieuwe terroristische en criminele activiteiten gestart. Een reden waarom Napoleoni er fel op tegen is dat landen geld betalen om hun onderdanen vrij te krijgen. "Als je de beren voedt, blijven ze komen." Volgens haar kunnen overheden zich overigens sowieso maar beter niet bemoeien met de onderhandelingen om gijzelaars vrij te krijgen. Daar zijn ze veel te bureaucratisch voor. Private onderhandelaars zijn veel effectiever en sneller, en dat is vooral belangrijk in de eerste dagen na de ontvoering als het spoor nog 'warm' is.

Een van de nieuwe activiteiten die Aqim met het vergaarde losgeld heeft ontplooid is de handel in West-Afrikaanse migranten die naar Europa willen, aldus Napoleoni. "Het accent is verschoven van het ontvoeren van buitenlanders naar de handel in mensen die de ellende in hun land en de oorlog proberen te ontvluchten." Ook kleine criminele bendes - vaak ontstaan uit dezelfde diaspora als de migranten zelf - hebben zich op deze 'reusachtige illegale bedrijfstak' gestort. Dat gebeurt niet alleen in Afrika en het Midden-Oosten maar langs de hele route waar de vluchtelingen langskomen.

Zo vertelt Napoleoni in haar boek het verhaal over Mohammad Jamil Hassan uit Aleppo die verschillende keren op zijn tocht naar Europa is ontvoerd, niet alleen in Syrië zelf maar ook tot twee keer toe in Griekenland. Pas na het betalen van duizenden dollars aan losgeld kon hij zijn tocht vervolgen. "Het is het verhaal dat mij het allermeest heeft geschokt tijdens mijn onderzoek."

Onverschilligheid

Zo'n 90 procent van de migranten die in Europa terechtkomen, heeft de tocht met hulp van mensensmokkelaars gemaakt. Ze vinden ze via het internet, en door tips van anderen die al Europa zijn.

"Het is lucratiever en gemakkelijker om vluchtelingen te smokkelen dan om buitenlanders te ontvoeren. Als je een buitenlander ontvoert en bijvoorbeeld aan Islamitische Staat wil verkopen kun je daar als mensenhandelaar misschien 100.000 of 200.000 dollar mee verdienen. Een migrant een klein stukje de grens over smokkelen kan al 10.000 dollar opleveren en er zitten veel minder risico's aan vast."

En voorlopig zullen de smokkelaars verzekerd zijn van werk, vreest Napoleoni. Een oplossing om de mensenhandel een halt toe te roepen heeft zij niet, verzucht ze. "De enige manier waarop dit probleem opgelost kan worden is door vrede en rust te krijgen in deze chaotische, woelige regio's. En met de huidige politici zie ik dat somber in." Of haar boek regeringen wakker zal schudden over de omvang van het probleem? Napoleoni maakt zich geen illusies. "Politici, maar ook anderen, willen de boodschap over de mensenhandel niet horen. Er heerst een enorme onverschilligheid over het lot van deze mensen." Waarom ze haar boek dan toch geschreven heeft? "Om een getuigenis na te laten en een donker hoekje van de globalisering bloot te leggen."