Chimamanda Adichie: 'Er zit een deel Messias-complex in mijn feminisme'

De koningin van het feminisme was een paar dagen in Nederland en alle fans liepen uit. Columnisten Yasmina Aboutaleb, Simone van Saarloos en Asha ten Broeke, hoogleraar Gloria Wekker, Anja Meulenbelt, Anousha Nzume en een paar jonge Afrikaans-Nederlandsen.

Ze is dan ook innemend. Het haar als een bijenkorf gerangschikt op haar hoofd, een nauwsluitende jurk in vrolijke print en stilettolaarsjes. Chimamanda Ngozi Adichie (39) is moe, door de jetlag en een overvol programma met een kort optreden in tv-programma 'Buitenhof' tot slot. Maar naar de bijeenkomst met de fine fleur van het Nederlandse feminisme op zaterdagmiddag in kenniscentrum Atria in Amsterdam komt ze graag, en dat de meeste aanwezigen zwart zijn is voor haar een plus: "Het is voor mij op een diep niveau heel bevestigend om hier met jullie te zijn." In Atria betuigt elke aanwezige Adichie (39) haar liefde en respect vóór ze een vraag stelt, interviewers incluis.

Haar stem is donker, met een charmant Nigeriaans accent, haar observaties zijn scherp, haar anekdotes grappig. Als ze af en toe boos uithaalt, lacht iedereen mee, want 'veel vrouwen vragen zich vaak af hoe zij met hun woede moeten omgaan'. "In Nigeria ben ik 'Madam Angry'. Maar hoezo zouden meisjes liever zijn? Ik zat op een meisjeskostschool, praat me er niet van. Er is geen manier om op een lieve manier je punt te maken, kom maar door met je tirade", spoort ze haar publiek aan.

Daarna willen de dames van hun goeroe weten hoe dat moet: Afrikaanse vrouwen in Nederland zichtbaar maken? Binnen het geloof gelijkheid creëren? Meer zwarte stemmen in de media krijgen?

Haar drie romans zijn bestsellers van hoge kwaliteit maar het nieuwe boekje waar het bij dit bezoek om gaat, is de Nederlandse weergave van een TedEx lezing uit 2013: 'We moeten allemaal feminist zijn'. Die lezing is drie miljoen keer bekeken op internet en 3,5 jaar oud. Toch blijft het verfrissend iemand hartstochtelijk voor gelijkheid te horen pleiten. Feminist was lang een vies woord, maar als iemand het salonfähig kan maken, is het Adichie.

Steeds laveert zij tussen woede over ongelijke behandeling van vrouwen en optimisme over vooruitgang. "Ik kan tegelijk boos zijn en lachen. Dat is mijn persoonlijke soort instabiliteit." Adichie gelooft rotsvast dat mensen kunnen veranderen. "Er zit een deel Messias-complex in mijn feminisme. We moeten naar een rechtvaardige wereld toewerken."

Tekst loopt door onder afbeelding.

Feministische jongens

In Zweden kregen vorig jaar 100.000 16-jarige scholieren een exemplaar van het boekje. "Arme kinderen", grapt zij daar graag over. Ze kreeg goede reacties van Zweedse jongeren, vertelt ze tijdens een interview met Trouw, een dag eerder in een Amsterdams hotel. "Sommigen vonden het idee echt leuk dat jongens ook feminist zouden moeten zijn." En dan is daar Louis, haar goede vriend uit de Nigeriaanse miljoenenstad Lagos. Hij stelt in het boekje dat alles toch prima is voor vrouwen, maar gaat dankzij Adichie's vasthoudendheid langzaam het licht zien - bijvoorbeeld wanneer een parkeerwacht Louis bedankt voor de fooi die Adichie hem geeft: haar geld zal immers wel van Louis komen. Hoe gaat het inmiddels met hem?

Adichie lacht haar aanstekelijke lach. "Ik heb net met hem zitten sms'en. Hij werkt nu bij de regering en heeft twee dochters. Hij is bijna overgehaald." Weer een bondgenoot erbij op het schip der gerechtigheid. De schrijfster is altijd feminist geweest, ook toen ze het woord niet kende, net als haar overgrootmoeder. "Ik kreeg het als scholier als verwijt naar mijn hoofd. Thuis heb ik het opgezocht en toen heb ik het mij toegeëigend. Dat zou iedereen moeten doen."

"In moslimlanden mag de seksualiteit van vrouwen niet bestaan. Maar in het Westen worden vrouwen veroordeeld omdat ze seksuele wezens zijn", vervolgt Adichie. Daarom ging actrice Jennifer Lawrence - nadat naaktfoto's uit haar computer waren gehackt - uitleggen dat ze een vaste vriend heeft. "Vreselijk. Een vrouw hoeft geen verantwoording af te leggen." Aan de andere kant begint Adichie zelf interviews over feminisme vaak met de uitspraak: "Ik hou van mannen." Het is toch inmiddels vanzelfsprekend dat een feminist geen mannenhater is? "Het is meer uitleg dan verdediging. Het hele doel is anderen over te halen, grenzen te doorbreken en mannen erbij te betrekken. Anders verandert er niets."

In de talloze Nigeriaanse tv-soaps lijkt een vrouwenrol steevast geassocieerd met seks. "In het echt is de positie van vrouwen beter. Er werken in Nigeria meer vrouwen dan in het Westen, en zij zitten vaker in hogere posities. De enige man die ooit tegen mij bekende dat hij niet wist of hij onder een vrouw zou kunnen werken, is een Nederlander. Wat is dat eigenlijk met het parttimewerken van vrouwen hier?"

Dat veel Nederlandse vrouwen tevreden zijn met een baan van drie dagen noemt Adichie een privilege. En is er hier ook zo'n druk op vrouwen om te trouwen als in Afrika, vraagt zij. Nee, die tijd is voorbij. "Maar een vrouw moet wel een partner hebben. Een vrouw alleen is toch iets verschrikkelijks. Mannen praten over hun eigen zaakjes, vrouwen praten over mannen." De conditionering zit er in elke cultuur diep in, bedoelt zij maar.

Zangeres Beyoncé gebruikte in 2013 in het nummer '***Flawless' citaten uit het boekje van Adichie. Het stelde haar diep teleur dat ze daarna plat gebeld werd door alle grote media. Alsof boeken niet belangrijk zijn. Maar de Nigeriaanse, die deels in Maryland woont, laat zich nooit uitspelen tegen anderen die op hun eigen manier strijd voeren, zoals Beyoncé. Of zoals vrouwen die binnen hun religie ruimte zoeken voor feminisme, zoals in het islamitische noord-Nigeria. "Er zijn vele soorten feminisme." Alleen dat feminisme-light, dat je nog veel in Nigeria aantreft, irriteert haar mateloos: "Bullshit. Een vrouw heeft een baan maar moet toch het huishouden runnen. Waarom? Het huishouden doen is toch niet automatisch gekoppeld aan een vagina?"

Hillary Clinton

Bij de sessie met Nederlandse feministen benadrukt Adichie het verschil in context. Feministen in Afrika moeten vechten tegen de tradities die worden gebruikt om ongelijkheid te rechtvaardigen: "Een kleindochter erft daar niets van opa's land omdat zij een meisje is." Zwarte feministen in Europa kampen met uitsluiting. Want waarom wordt de schrijfster Zadie Smith altijd maar geïnterviewd door witte mannen? Waarom zou eigenlijk de blonde Simone van Saarloos Adichie interviewen in Atria? Een dag van tevoren kwam er een mailtje dat alles goed was gekomen: nu valt de eer te beurt aan de licht getinte Nancy Jouwe (die de Nederlandse rol in slavernij onderzoekt) en mag Van Saarloos een column voordragen waarin zij haar visie etaleert.

En wie vindt Adichie de beste mannelijke feminist? Geen twijfel mogelijk. Haar broertje Kene (36). "Hij kan intens strijdvaardig zijn, zoals laatst toen we naar een speech van Hillary Clinton keken. Kene kan onrechtvaardigheid zien en heel goed uitleggen. En hij wijst zijn vrienden terecht als zij de fout ingaan."

Witte vrouwen met zwarte vlechten

Kappers die niet weten wat ze met kroeshaar moeten doen, witten die je haar ongevraagd aanraken, scholen die afro's verbieden. Voor veel zwarte vrouwen is haar politiek geworden. Vandaar dat tijdens de sessie in Amsterdam de dame met het ingewikkeldste kapsel aan Chimamanda Ngozi Adichie vraagt: mogen witte vrouwen zwarte vlechten dragen?

In de VS heet dat 'cultural appropriation' (toeëigening) en ligt, het zoals alles wat met ras te maken heeft, uiterst gevoelig. Elke witte Amerikaan begrijpt allang dat je gezicht zwart schminken taboe is. Maar waar ligt in welk geval de grens, en wie bepaalt dat? Een rel eerder dit jaar ging over het niet mogen dragen van sombrero's op een tequila-feestje van studenten in Brunswick, Main. Elders zou sushi van het lunchmenu zijn gehaald: cultural appropriation!

Adichie zegt zich over culturele toeëigening niet zo druk te maken. "Ik rol wel vaak met mijn ogen." In Nigeria had zij nooit over zwarte identiteit nagedacht. Iedereen was het. Zij was Igbo (een van de grote drie volkeren in Nigeria) en christen. Pas toen zij op haar 19de in de VS ging studeren, werd het thema 'zwart zijn naar haar toegegooid'.

De bekroonde witte schrijfster Lionel Shriver droeg om de discussie aan te zwengelen een sombrero toen zij op een literatuurfestival in het Australische Brisbane in september de vrijheid van fictie verdedigde. "Als schrijver moet je in de schoenen van anderen gaan staan, en hun hoed op zetten." Een jonge moslima liep kwaad weg, een rel was geboren. Elke auteur van naam mocht in de Engelstalige media zijn mening geven: schrijf je wel of niet over andere 'categorieën' mensen en hoe dan?

"Te makkelijk en te spottend", beoordeelt Adichie de lezing van Shriver. "Verhalen bestaan niet in een vacuüm maar in een machtsspectrum. Dus als een witte schrijft over een historisch onderdrukte minderheid, waarvan de leden nog niet afdoende hun eigen verhalen kunnen vertellen, mag je dat als lezer ook bekritiseren." Dat Shriver in haar laatste roman het enige zwarte karakter dement aan een leiband laat lopen, is dan een wat ongelukkige keus. Adichie lacht. "Natuurlijk kan een witte ook goed een zwart perspectief beschrijven, zoals mijn vriend Dave Eggers in 'Wat is de Wat?'"

In het interview met Trouw vervolgt Adichie de sombrero-discussie: "Jij bent geen Mexicaan. Het gaat om het als automatisch door de meerderheid veronderstelde recht zich dingen toe te eigenen." Is de verslaggever een racist als zij haar sombrero, gekocht op een Mexicaanse straathoek, draagt op een feestje? Hoezo gaan Engelstaligen daarover? De Mexicanen maken zich er niet druk om. We worden wat 'eiïg', zeggen zij, van die Amerikaanse correctheid.

Als Adichie na het interview haar boek 'Americanah' (2013) signeert, waarin zij laat zien hoe je genuanceerd van perspectief naar perspectief kunt navigeren, tekent zij een sombrero. En lacht. Weer een punt voor de goeroe.