Uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat vier op de vijf zelfstandigen niet zijn verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid, en een kwart bouwt geen extra pensioen op.
De politiek worstelt al langer met de vraag of zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers) verplicht premie moeten betalen voor hun pensioen en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen.
De huidige formerende partijen verschillen in opvatting. VVD en D66 willen een vrijblijvend karakter. Zij pleiten voor een dermate gunstig klimaat dat ondernemers een verzekering simpelweg niet kunnen weigeren. CDA en ChristenUnie hebben een iets dwingender voorstel voor ogen.
Welke mogelijkheden zijn er op dit moment en wat willen betrokken partijen zelf?
Pensioenrekening
Pensioensparen kan voor zelfstandigen via een individuele pensioenrekening. De uitkering vindt, afhankelijk bij welke verzekeraar je zit, rond de AOW-leeftijd plaats.
Zo'n rekening is fiscaal aantrekkelijk, omdat de inleg aftrekbaar is van de bruto-inkomsten. Je belastbaar inkomen is daardoor lager.
In totaal mag je maximaal 13,8 procent van je bruto jaarsalaris opzij leggen voor een pensioenregeling, ongeacht je leeftijd.
Fiscale oudedagsreserve
Ondernemers mogen gebruikmaken van de fiscale oudedagsreserve (for). Dat betekent dat je een deel van je winst, 10 procent tot maximaal 9.000 euro, mag reserveren voor later. Ook dat levert direct een belastingvoordeel op, omdat het bedrag waarover belasting wordt betaald lager uitvalt.
Je hoeft alleen niet daadwerkelijk geld opzij te zetten. Het is een reservering van een deel van de winst. Zodra de winst wordt opgenomen, moet er belasting over worden betaald. Daarmee is het een puur boekhoudkundige manier van pensioensparen.
De belastingheffing wordt verschoven naar de toekomst. De fiscus belooft dan ook niet dat het een gunstige manier van sparen is.
Wensen
De keuze uit deze mogelijkheden is te beperkt, vinden ze bij BrightPensioen, een onderneming die inmiddels aan twaalfhonderd zzp'ers een pensioenrekeningen aanbiedt.
Sjaak Zonneveld, commercieel directeur van het in februari 2015 opgerichte BrightPensioen, ziet het liefst een kruising tussen een individuele pensioenverzekering en de fiscale oudedagsreserve: zet wel geld apart, maar zorg dat het niet muurvast staat. De regeling moet vrijblijvend zijn, want verplichting voelt als straf, vindt Zonneveld.
"Iedere zzp'er doet elk kwartaal aangifte. Zorg dat er dan automatisch 10 procent van de winst naar een pensioenrekening gaat. Wil je dat niet, dan moet je dat zelf uitvinken. Dan zie je ook direct dat je in dat geval meer belasting betaalt", aldus Zonneveld.
Hij kan zich ook vinden in een voorstel van het CDA. De partij stelt voor dat zzp'ers alleen de zelfstandigenaftrek mogen gebruiken wanneer zij ook pensioen opbouwen.
Het gebrek aan kennis van de belastingvoordelen bij zzp'ers noemt Zonneveld schrijnend. "Schakel Postbus 51 in om voorlichting te geven. De meerderheid weet nu van niets", aldus de BrightPensioen-bestuurder.
Eigen buffer
Ook belangenorganisatie Zelfstandigen Bouw (ZBO) heeft een nieuw product in petto. Door de aanhoudende stroom van slecht nieuws over het niet indexeren en zelfs korten van pensioenen, hebben steeds minder mensen trek in een verplichte oudedagsvoorziening, zegt ZBO-voorzitter Charles Verhoef.
Daarom nam Verhoef het voortouw om de geesten in de bouwsector rijp te maken voor een nieuwe benadering.
Het idee is dat zzp'ers in de bouw - dat zijn er op dit moment 120.000 - geld op een eigen rekening storten, zodat er in de loop der jaren een buffer wordt opgebouwd. Dat geld kun je alleen gebruiken wanneer er sprake is van "sociale risico's".
"Denk aan werkloosheid, arbeidsongeschiktheid of pensioen", zegt Verhoef. Met de brede benadering moet ook direct het vraagstuk van wel of geen verplichte arbeidsverzekering worden opgelost.
Aantrekkelijk
Een belangrijk onderdeel van zo'n regeling is dat het fiscaal aantrekkelijk wordt, doordat je de inleg kunt aftrekken van je bruto-inkomsten. Je betaalt pas belasting wanneer je het bedrag uitkeert.
Bij een 'gewoon spaarpotje' op een vrij opneembare spaarrekening, moeten particulieren vanaf 25.000 euro vermogensrendementsheffing betalen. Een omstreden belasting, omdat de fiscus uitgaat van een bepaalde winst op vermogen, ook als daar helemaal geen sprake van is. Verhoef: "Er is sprake van een fiscale straf terwijl je met ons plan juist stimuleert om een buffer op te bouwen."
Of het geld wordt belegd in aandelen, obligaties, op een gewone spaarrekening komt te staan of een mix wordt van die drie opties, mogen de deelnemers zelf weten.