Asscher trekt nu zijn eigen plan

Soms verliest Mark Rutte héél even zijn kalmte. Dan is hij een moment niet de zelfverzekerde minister-president, niet de man met de flair. Dan verdwijnt de fonkel uit zijn ogen, trekken de lachrimpels strak. De afgelopen week bevatte zo'n ogenblik, de camera van de NOS wist het te vangen. Rutte was boos. Nota bene op een vertrouweling, iemand uit zijn eigen kabinet, met wie hij dacht te kunnen lezen en schrijven: Lodewijk Asscher, de vice-premier. Die had net gedreigd het demissionaire kabinet op te blazen als er geen extra geld voor leraren zou worden vrijgemaakt. "Dat moeten ze maar met anderen doen", zei Asscher.

Wel-heb-je-ooit, zag de NOS-kijker de premier denken, zijn gezicht plots strak. Zelfs in zijn woorden klonk nog wat woede door. "Teleurstellend. We hebben vier jaar zo goed samengewerkt."

Rutte had net kennis gemaakt met de nieuwe Asscher. 'Lodewijk', zegt hij natuurlijk. Maar deze Lodewijk was niet meer de man die hij al zo lang kende als minister van sociale zaken, niet meer de trouwe bondgenoot die de ministerraad voorzit als de leider in het buitenland is: dit was Lodewijk Asscher de PvdA-leider - en die staat in oorlogsstand.

Een half jaar geleden zat Asscher nog midden in de strijd met Diederik Samsom om het PvdA-leiderschap. Politiek commentator Jos Heijmans van RTL had er weinig fiducie in. In een column schreef hij dat Asscher 'meer bestuurder is dan politicus'. Hem ontbrak bovendien 'het karakter van een straatvechter'. Heijmans was niet de enige die er zo over dacht.

Heijmans kende de Lodewijk Asscher van nu nog niet. Als iemand in Den Haag op dit moment de rol van straatvechter op zich neemt, dan is het Asscher wel. "Ik heb tijdens de verkiezingscampagne geprobeerd uit te leggen wat er de afgelopen jaren wel goed gegaan is, maar dat werd door de kiezer duidelijk niet gewaardeerd", verklaart Asscher zelf. Nu kiest hij voor zuiverheid. Voor de sociaaldemocratie. "Omdat ik zeker weet dat ik de wereld voor alle mensen een beetje beter kan maken."

Voor de argeloze toeschouwer gebeurde het zomaar opeens. Eerst was Asscher nog de wat bleke PvdA-leider, de man die klop kreeg van zijn kiezers. Later leek hij iets aan zelfvertrouwen te winnen, zeker toen hem steeds maar gevraagd werd om toch alsjeblieft mee te praten in de formatie.

Zelf haalt hij in dat verband vaak een ontmoeting met een vrouw op het Binnenhof aan. "Meneer Asscher!", riep de vrouw. "U moet het doen! Gaat u toch alstublieft meepraten in de formatie!"

Asscher:

"Mag ik u vragen wat u hebt gestemd?"

Vrouw: "VVD."

Asscher:

"Gefeliciteerd, maar dan moet u het zelf maar weten."

Het moment, vorige week, dat eenmaal de kogel door de kerk was, viel toevallig samen met de presentatie van het rapport-Depla. Dezelfde dag dat Asscher de informateur definitief liet weten dat hij niet beschikbaar was voor een kabinet, kreeg hij de evaluatie van de verkiezingsnederlaag onder ogen.

Beide gebeurtenissen hadden een zichzelf versterkend effect: Van de ene dag op de andere vond hij zichzelf opnieuw uit. Gedaan was het met het meebewegen in landsbelang, opeens stond er een gewiekste oppositiepoliticus met weliswaar maar negen zetels, maar die voorlopig over flink wat macht beschikt.

De kiezer had niet gewaardeerd dat de PvdA verantwoordelijkheid had genomen in een moeilijke tijd. De kiezer had geen prijs gesteld op de uitleg in de verkiezingscampagne. De toekomst moest een onversneden sociaaldemocratisch geluid brengen. En dus gooide Asscher het roer om. "Ik ga onze partij opnieuw opbouwen. Ik barst van de energie", zei hij die avond.

(Tekst gaat door onder de afbeelding)

Helemaal nieuw was het niet. Al eind maart had hij het uitgevogeld. "Ik ga proberen door het slim aan te pakken zo veel mogelijk van ons programma uit te voeren", zei hij toen tegen Jeroen Pauw. De presentator vroeg nog of hij dan niet beter in het kabinet kon gaan zitten - maar Asscher vond van niet: beter intelligent oppositie voeren, dan de sluitpost te zijn in een rechts kabinet. Hij voorspelde: "Ze zullen meer dan ooit de Kamer nodig hebben."

Als Asscher 'slim' zegt, dan bedoelt hij 'slim'. Meteen na zijn aftrap liet Lodewijk Asscher zien wat hij bedoelt. Voor een partijleider met een magere negen zetels maakt hij maximaal gebruik van iedere kier aan ruimte die hij krijgt. Behendig manoeuvreert hij door Kamer en kabinet, door nationale en internationale politiek.

Hij beet zich vast in het ingewikkelde vraagstuk van de migratie. Vorige week donderdag publiceerde hij een artikel op het internationale linkse beleidsplatform 'Policy Network' over migratie. "Nederland kan niet oneindig migranten opvangen", is zijn opvatting. Asscher pleit voor deals met veilige derde landen die de vluchtelingen wel kunnen bergen. "We weten dat de Turkije-deal verre van perfect is, maar kunnen niet wachten om die te verbeteren."

Vorige week vrijdag ging de ministerraad akkoord met een plan dat werkgevers verzekert tegen het risico dat oudere werknemers langdurig ziek worden. Zij krijgen voortaan van Rijkswege een premie als die oudere uitvalt. Er bestond al zo'n no-riskpolis voor bedrijven die een werknemer van halverwege de zestig aannamen, nu geldt diezelfde verzekering vanaf 56 jaar. Werkgevers die iemand van die leeftijd aannemen die al een jaar zonder werk zit, komen ervoor in aanmerking.

Bankiersbonussen

Op maandag maakte zijn partij de onderhandelende partijen flink kwaad met een motie tegen bankiersbonussen waarvan hij wist dat die geen meerderheid zou halen. De partijen die in onderhandeling zijn bedrijven zo min mogelijk politiek, al is dat voor sommigen genant. Zo moest de ChristenUnie nu tegen verlaagde bankiersbonussen stemmen, terwijl de partij eigenlijk voor is. "PvdA torpedeert duizenden banen", schreef de Telegraaf.

Asscher reageerde meteen op Twitter: 'Verkeerde kop. Moet zijn: VVD wil bonusbonanza voor bankiers'.

Op dinsdag staakten de leraren in het basisonderwijs. Asscher nam het meteen voor ze op. "De werkdruk is heel hoog. Die leraren hebben een punt", zei hij. "Het gaat beter met de economie dus er is ook ruimte voor zo'n salarisverhoging." Wat hem betreft maakt het huidige kabinet er geld voor vrij. En als de VVD dat niet wil? Dan doen ze het maar alleen. "We gaan niet onze handtekening zetten onder iets waar we het niet mee eens zijn."

Woensdag volgde een Kamerdebat over het verslag dat informateur Tjeenk Willink de dag ervoor had ingeleverd. 'Rechts met de bijbel', doopte Asscher het kabinet-in-wording, om vervolgens Rutte pesterig te vragen naar zijn mening op het gebied van testen van zwangere vrouwen.

Asscher herinnerde Rutte eraan dat het huidige kabinet het mogelijk heeft gemaakt dat zwangere vrouwen het ongeboren kind kunnen laten testen op allerlei aandoeningen. "Het zou, denk ik, heel goed zijn om de vrouwen en mannen die dit aangaat gerust te stellen - en dat geldt ook voor onderzoek naar afschuwelijk ernstige erfelijke ziektes dat nu plaats kan vinden - dat ook in deze combinatie dat soort onderwerpen veilig zijn en dat ook de VVD daarvoor zal instaan."

Rutte kon niet anders dan zuinig antwoorden dat hij daarover éérst nog aan de formatietafel moet praten. Even later kon hij het niet laten Asscher nog een sneer te geven.

Rutte: "Ik luister altijd graag naar de vicepremier, hier de PvdA-voorman. Het is altijd even checken in welke rol ik hem zie."

Toen moest donderdag nog komen, de dag waarop Asscher wéér iets flikte. De uitbreiding van het vaderschapsverlof van twee naar vijf dagen had hij zelf als minister nog in gang gezet. De lange formatieduur leek er nu voor te zorgen dat de wet alsnog niet op 1 januari 2019 zou kunnen ingaan. Hij was op de plank gelegd tot er een nieuw kabinet is.

Maar de Tweede Kamer kan vrijelijk onderwerpen agenderen, en dus stelde het Kamerlid Asscher het wel aan de orde. Het heeft haast, zei hij tegen zijn collega's, want uitkeringsinstantie UWV moet weten waar het aan toe is. De hele week prijkte op de Kameragenda het debat waarvoor minister Asscher op verzoek van Kamerlid Asscher naar de Kamer moest komen. Tot de onderhandelende partijen het gistermiddag via een hoofdelijke stemming alsnog afvoerden.

De critici van een half jaar geleden zwijgen inmiddels. De kans dat die nu nog zeggen dat Asscher niet kan straatvechten of het gen van politicus ontbeert, is nogal klein.

Lees ook: Vicepremier Asscher dreigt met vertrek PvdA om lerarensalarissen