Escalerend omkoopschandaal brengt Raad van Europa in diskrediet
Een groeiend corruptieschandaal met Azerbeidzjan ondermijnt de Raad van Europa, die juist hoort toe te zien op de rechtsstaat. De Spaanse voorzitter zit inmiddels op de schopstoel.
De Raad van Europa is eigenlijk een heel sjieke instelling, die zich normaal gesproken inzet voor democratie en mensenrechten. Maar de zogenoemde parlementaire vergadering van de Raad, die deze week voor zijn kwartaalvergadering bijeen is in de Franse stad Straatsburg, is in de greep van een heuse politieke opstand, die is aangezwengeld door CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt en zijn Duitse collega Frank Schwabe. Aanleiding is een escalerend omkoopschandaal dat het deftige Europese instituut steeds verder in diskrediet brengt.
"Het gaat echt wel om iets hoor", zegt Omtzigt. "Het draait om serieuze corruptie, waarvoor je in de gevangenis kunt belanden."
De zaak kwam de afgelopen jaren aan het rollen door onderzoeksrapporten van European Stability Initiative (Esi), een Duitse denktank, over de wijze waarop Azerbeidzjan besluitvorming in de Raad van Europa beïnvloedde. Azerbeidzjan is een olierijk land aan de Kaspische Zee, dat met ijzeren vuist wordt geregeerd door president Ilham Aliyev.
Geschenken
Volgens Esi tracteerde de Azerbeidzjaanse sterke man de parlementariërs op blikken kaviaar, dure tapijten, smartphones, horloges, juwelen, laptops, prostituees en grote geldbedragen. In ruil daarvoor stemden de parlementariërs tegen kritische rapporten over de politieke gevangenen en censuur in Azerbeidzjan.
Maakt alleen Azerbeidzjan zich schuldig aan dit soort praktijken? Of doen de Russen het bijvoorbeeld ook?
"De Azerbeidzjaanse regering pakte het heel slim aan", zegt Esi-directeur Gerald Knaus. "Ze nodigden parlementariërs eerst uit in Azerbeidzjan en boden hun dan geschenken aan. Degenen die de cadeaus aannamen, kregen vervolgens zogenoemde 'zakencontracten' en grote sommen geld."
Meerdere parlementariërs hebben inmiddels bevestigd dat ze steekpenningen aangeboden hebben gekregen door Azerbeidzjan. En één oud-volksvertegenwoordiger, de Italiaanse christen-democraat Luca Volontè, heeft toegegeven dat hij via postbusfirma's in belastingparadijzen ruim 2,3 miljoen euro heeft ontvangen van het bewind in Bakoe. Volgens Volontè verstrekte hij daarvoor 'politieke adviezen' aan de Azerbeidzjaanse parlementariër Elkhan Soelejmanov, die ook in de Raad van Europa zit. Maar de Italiaanse justitie verdenkt Volontè van corruptie en probeert hem te vervolgen.
Ook de voorzitter van de parlementaire vergadering van de Raad, de Spaanse christen-democraat Pedro Agramunt, ligt onder vuur. Hij was jarenlang rapporteur voor Azerbeidzjan en publiceerde opvallend rooskleurige rapporten over de mensenrechten in de autocratische oliestaat. Toen de Spaanse volksvertegenwoordiger zich eerder dit jaar ook nog eens door de Russen liet meetronen voor een bezoek aan de Syrische sterke man Bashar al-Assad, wat door Russissche staatsmedia werd uitlegd als steun aan Assad, was de maat voor veel van zijn medeparlementariërs vol.
"Agramunt heeft zijn hele carrière gebouwd op het verdedigen van Azerbeidzjan", zegt Esi-directeur Knaus. "Waarom hij dat heeft gedaan, weten we officieel niet. Maar het is wel heel opvallend."
De tekst loopt door onder de afbeelding
Onderzoek
Het schandaal begint het gezag van de Raad van Europa inmiddels steeds meer te ondermijnen. Want welke parlementariërs hebben allemaal giften aangenomen van het regime in Bakoe? Maakt alleen Azerbeidzjan zich schuldig aan dit soort praktijken? Of doen de Russen het bijvoorbeeld ook? Wat verleidde Agramunt tot zijn omstreden bezoek aan de Syrische president Assad?
Om hierover opheldering te krijgen, heeft de parlementaire vergadering deze week besloten om drie onafhankelijke experts een onderzoek te laten doen naar de corruptiebeschuldigingen. Het gaat om de voormalige Franse onderzoeksrechter Jean-Louis Bruguière, de Zweedse mensenrechtenjuriste Elisabet Fura en een Britse oud-voorzitter van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, Nicolas Bratza. Zij moeten voor het einde van dit jaar hun conclusies presenteren.
Na de val van de Muur zijn we in het Westen onze democratie te veel vanzelfsprekend gaan zien
Hoe dan ook lijken de dagen van Pedro Agramunt als voorzitter geteld. De parlementaire vergadering stemde deze week in met een procedure die het mogelijk maakt om de voorzitter af te zetten. De verwachting is dat kritische parlementariërs voor het einde van deze week een verzoek om Agramunts afzetting indienen. De Spanjaard zal dan waarschijnlijk in de volgende kwartaalvergadering, in het najaar, worden afgezet. Gisteren werd hij al uit zijn eigen christen-democratische fractie gegooid.
"Agramunt is eigenlijk alleen nog maar in naam voorzitter", zegt CDA'er Omtzigt. "Op zijn kaartje staat waarschijnlijk nog dat hij het is. Maar hij heeft deze week geen vergaderingen meer voorgezeten. In feite is hij al weg."
Toezicht op de mensenrechten
De Raad van Europa is geen onderdeel van de Europese Unie. Het is een aparte organisatie, waarvan 47 landen lid zijn. De Raad ziet toe op de democratie en de rechtsstaat in Europa. Ook benoemt de Raad de rechters van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.
Officieel mogen alleen democratische rechtsstaten lid zijn. Maar in werkelijkheid is een land als Turkije al sinds het oprichtingsjaar 1949 lid. In 1996 trad ook Rusland toe en in 2001 volgde het zeer repressieve Azerbeidzjan.
Volgens de Duitse denktank Esi, die het corruptieschandaal onthulde, schuilt daarin een groot gevaar. "Na de val van de Berlijnse Muur zijn we in het Westen onze democratie te veel als vanzelfsprekend gaan gezien", zegt Esi-directeur Gerald Knaus. "We dachten dat landen als Rusland en Azerbeidzjan vanzelf meer zoals wij zouden worden. Maar in plaats van dat de Raad Azerbeidzjan veranderde, is juist het omgekeerde gebeurd. Azerbeidzjan heeft de Raad veranderd."