Wat Jeroen Bosch ons kan vertellen over jihadisten
De buitenkant zwijgt, aan de schedels zie je niets. Maar beelden die mensen vanaf hun jongste kindertijd in hun hoofden meezeulen kunnen het denken en handelen dieper beïnvloeden dan welke ideologie ook.
Wie IS-strijders wil doorgronden, kan terecht bij Jeroen Bosch. Die middeleeuwse schilder leefde zijn fantasieën over de hel uit. Het is de vraag hoeveel IS-strijders Jeroen Bosch kennen. Maar hun voorstellingen over de hel zijn vergelijkbaar. Dat Bosch christen was maakt niet uit. Islam en christendom bakkeleiden eeuwenlang over andere zaken, maar niet over de verschrikkingen van de hel. Daarover waren ze het eens. Ook de kruisridders, de christelijke voorlopers van IS, hadden diep ontzag voor dat strafoord.
Helleangst zou wel eens een sterkere drijfveer voor terroristen kunnen zijn dan hunkering naar het paradijs en zijn maagden. Ook omdat velen in hun criminele verleden nadrukkelijk kandideerden voor de eeuwige straf. Met deelname aan de jihad kunnen ze veel goed maken, hopen ze. Oplossing: bevrijd die mensen van hun helleangst, dan hebben ze minder reden om in Syrië te onthoofden of in Europa medemensen onder auto's te pletten.
Alleen hoe bestrijd je helleangst? Daarover zou Theresa May moeten nadenken. De Britse premier sprak na de aanslagen in Manchester en Londen fel bekritiseerde woorden. Ook Trouw-columnist Rob de Wijk was niet blij. May had het over de 'kwaadaardige ideologie van het islamistisch extremisme'. De Wijk verwees op 9 juni naar onderzoek waaruit blijkt dat terroristen weinig afweten van de islam. Ook volgens anderen speelt godsdienst bij IS-strijders maar een bijrol. Plattere motieven zouden zwaarder wegen.
Eenvoudige denkwereld
Leg dat eens uit aan de Haagse Tunesische vader, die in 2014 een telefoontje kreeg van IS zo koud als de Zuidpool. Het kalifaat feliciteerde hem, want zijn gesneuvelde zoon genoot van het paradijs. In de laatste ramadan voor zijn dood bracht hij tien nachten door in een Haagse moskee, in retraite. Godsdienst een bijzaak? Hoezo?
May moet hersenchirurgen inhuren die Jeroen Bosch uit de hoofden van extremisten wegsnijden
De IS-strijders zouden, zeggen deskundigen, geen 'coherente ideologie' hebben. Die hebben ze wel, kort en bondig: er is een hel van zeven verdiepingen, elke etage zeventig maal zo heet als de voorgaande. Als je zondigt, beland je in zo'n oven. Maar er is genade. Boeven met een volle kerfstok gaan toch naar het paradijs als ze in de jihad sneuvelen of in die heilige strijd ongelovigen doden. Zo eenvoudig is de denkwereld van strijders, en samenhang vertoont hij ook: zonde, dreigende hel, jihad, terreur, verlossing.
Volksgeloof doet een extra duit in 't zakje. Zo zijn er mensen die denken dat iedereen, ook iemand die goed heeft geleefd, eerst 60.000 jaar in een soort vagevuur moet roosteren, alvorens het paradijs te mogen betreden. Met die theologie van de straat maakte ik kennis in Gaza en in de Jordaanse stad Zerqa, geboorteplaats van Abu Musab Zerqawi, bij leven onthoofder in Irak. Aan dat 'vagevuur' kun je ontkomen door te sneuvelen in de jihad. Zerqawi deed dat, deze maand elf jaar geleden.
Voor een seculier afgericht brein is het moeilijk te vatten dat mensen zulke dingen echt in het diepst van hun ziel geloven. Dit soort ideeën is onder moslims geen gemeengoed. Ook in Gaza moesten spotters erom schateren. Maar er zijn andere moslims die er wel heilig in geloven, net als in die vreselijke beelden van de hel. May moet hersenchirurgen inhuren, die Jeroen Bosch uit de hoofden van extremisten wegsnijden.